Św. Grzegorz, zwany Wielkim, przyszedł na świat w 540 r. w Rzymie w zamożnej rodzinie patrycjuszów z rodu Anicjuszów. Początkowo sprawował różne urzędy cywilne. W 571 r. osiągnął szczyt kariery administracyjnej, zostając prefektem Wiecznego Miasta. Cztery lata później niespodziewanie zrezygnował z posady i wstąpił do benedyktynów. Swój własny, rodzinny dom przekształcił w klasztor św. Andrzeja na wzgórzu Celio. Tym samym z pana Rzymu stał się ubogim mnichem. Ponieważ ze względu na swoje pochodzenie dysponował sporym majątkiem, to postanowił założyć jeszcze sześć innych klasztorów na Sycylii.
Zaangażowanie Grzegorza zostało dostrzeżone przez papiestwo. W 577 r. Benedykt I mianował go diakonem Kościoła rzymskiego, a dwa lata później Pelagiusz II uczynił go swoim przedstawicielem na dworze cesarza wschodniorzymskiego. Grzegorz został wysłany do Konstantynopola, gdzie przebywał do 586 r. W tym okresie wykazał się sporymi umiejętnościami dyplomatycznymi. Wolny czas poświęcił z kolei na naukę greki.
Po 7 latach pracy na Wschodzie Grzegorz został wezwany z powrotem do Rzymu. Pelagiusz II mianował go swoim osobistym sekretarzem. Były to trudne lata: nieustanne deszcze, rzeki występujące z brzegów, głód dotykający wiele rejonów Włoch i sam Rzym. W końcu pojawiła się także zaraza, która pociągnęła liczne ofiary. Wśród nich był papież Pelagiusz II, zmarły 7 lutego 590 r.
Po śmierci papieża Grzegorz został jednogłośnie, przez aklamację, wybrany nowym biskupem Rzymu. Sam zainteresowany starał się temu opierać, próbując nawet ucieczki, ale nic to nie dało i ustąpił wobec naporu woli Bożej, jaką wyczuł w tej nominacji. Jego pontyfikat trwał 15 lat, do 605 r. Na początku rządów sam sobie nadał pokorny tytuł servus servorum Dei – „sługa sług Bożych” na znak, że nie chce być żadnym potężnym władcą, ale sługą wszystkich chrześcijan. Do dziś zasiadający na Stolicy Piotrowej kolejni papieże używają tego określenia w wydawanych przez siebie dokumentach.
Papież Grzegorz Wielki był stanowczy wobec nadużyć. Zreformował pracę kurii rzymskiej, korzystając z doświadczeń zdobytych w trakcie swojej urzędniczej kariery. Usunął z niej wszystkich niegodnych urzędników. Podobnie postąpił z biskupami i proboszczami na parafiach. Pracował nad zwiększeniem dyscypliny rzymskiego duchowieństwa. Zajął się także reformą służby wobec ubogich. Szczególną troską otoczył rzymskie kościoły oaz diecezje Włoch. Dbał o kontakty z innymi władcami – przyjaźnił się z królową Teodolindą, czego skutkiem było zatrzymanie ekspansji Longobardów w Italii; nawiązał stosunki dyplomatyczne z władcami Galii. Wysłał także misję ewangelizacyjną do Anglii. Ze względu na swoje zaangażowanie w krzewienie wiary, św. Grzegorz bywa nazywany „apostołem ludów barbarzyńskich”.
W czasie pontyfikatu Grzegorza Wielkiego pogorszyły się stosunki Rzymu z Konstantynopolem. Wówczas bowiem patriarcha Konstantynopola nadał sobie tytuł „patriarchy ekumenicznego”, czyli powszechnego. Przeciwko temu Grzegorz zaprotestował i nigdy tego tytułu nie uznał, uważając, że należy się on wyłącznie biskupom rzymskim. Różnica zdań pomiędzy patriarchami wschodu i zachodu nie przybrała formy konfliktu, lecz była dialogiem doktrynalnym. Z tego to powodu tradycja Kościołów wschodnich nadaje do dziś Grzegorzowi przydomek Dialogos.
Grzegorz Wielki zasłużył się na polu liturgii przez swoje reformy. Przede wszystkim ujednolicił i upowszechnił obrządek rzymski (do tej pory każdy kraj i każda diecezja miały swój własny ryt). Za jego rządów pojawił się także zwyczaj odprawiania 30 Mszy św. za zmarłych (tzw. msze „gregoriańskie”). Przypisuje mu się również uporządkowanie i usystematyzowanie śpiewu liturgicznego, znanego później jako chorał gregoriański(naukowcy obecnie twierdzą, że chorał ukształtował się znacznie później).
Grzegorz zmarł 12 marca 604 r. Jego ciało złożono w bazylice św. Piotra. Pozostawił po sobie wiele dzieł literackich, m.in.: Dialogi, Regułę pasterzowania, Sakramentarz, Homilie oraz Listy, których zachowało się aż 854. Należy do czterech wielkich doktorów Kościoła Zachodniego.
Kościół katolicki wspomina św. Grzegorza Wielkiego, papieża i doktora Kościoła, 3 września. W ikonografii przedstawiany jest on jako mężczyzna w starszym wieku, w papieskim stroju liturgicznym, w tiarze, czasami podczas pisania dzieła. Nad księgą lub nad jego głową unosi się Duch Święty w postaci gołębicy. Do jego atrybutów należą: anioł, trzy krwawiące hostie, krzyż pontyfikalny, model kościoła, otwarta księga, parasol (znak papiestwa), zwinięty zwój.
Patronat
Św. Grzegorz Wielki jest patronem uczniów, studentów, nauczycieli, chórów szkolnych, piosenkarzy, muzyków, kopalni i chórzystów.