Św. Franciszek przyszedł na świat w Asyżu w 1182 r. Pochodził z bogatej rodziny kupieckiej Bernardone. Na chrzcie świętym otrzymał imię Jan, ale rodzice zdrobniale i żartobliwie zwykli go nazywać Francesco i imię to przylgnęło do niego na zawsze. Będąc małym chłopcem marzył o karierze rycerskiej. W 1202 r. wziął udział w wojnie między Asyżem a Perugią. Konfrontacja zakończyła się dla niego niepowodzeniem – został wzięty do niewoli. Podczas rocznego pobytu w więzieniu popadł w chorobę.
Porażka nie zniechęciła jednak Franciszka, który w 1205 r. został pasowany na rycerza i udał się na wojnę, prowadzoną między Fryderykiem II a papieżem. W Spoletto miał sen, w którym usłyszał wezwanie Boga. Postanowił porzucić pole bitwy i wrócił do Asyżu, gdzie zamienił swoją bogatą szatę z żebrakiem i sam zaczął prosić przechodzących o jałmużnę. To doświadczenie zmieniło jego życie – odkrył jak mało ważne jest mozolnie gromadzone bogactwo i od tej pory cały swój czas poświęcał na modlitwę i pokutę.
Pewnego dnia w kościele św. Damiana usłyszał głos: „Franciszku, napraw mój Kościół”. Wezwanie to zrozumiał dosłownie i w oka mgnieniu zabrał się do odbudowy świątyni. Aby tego dokonać, musiał zdobyć jednak odpowiednie fundusze. Wówczas wyniósł z domu kawał sukna, za co został wydziedziczony przez ojca. Podczas dramatycznej sceny na placu publicznym, w obecności tłumu gapiów i biskupa, Franciszek zdjął z siebie ubranie, które kiedyś od niego dostał, i nagi złożył mu je u stóp, mówiąc: Kiedy wyrzekł się mnie ziemski ojciec, mam prawo Ciebie, Boże, odtąd wyłącznie nazywać Ojcem. Po tym wydarzeniu Franciszek zajął się odnową wielu zniszczonych w okolicy kościołów. Żył jak pustelnik, utrzymując się z jałmużny. Początkowo był uważany za szaleńca, ale z czasem wokół niego zaczęło się gromadzić coraz więcej ludzi.
Prawdziwy przełom nastąpił 24 lutego 1208 r., kiedy podczas czytania Ewangelii o rozesłaniu uczniów, Franciszek usłyszał słowa: Nie bierzcie na drogę torby ani dwóch sukien, ani sandałów, ani laski (Mt 10, 10). Zrozumiał wówczas, że Bóg powołał go do odbudowy Kościoła jako wspólnoty; Kościoła targanego w tamtych czasach wewnętrznymi niepokojami i herezjami. Zaledwie rok później papież Innocenty III zatwierdził przygotowaną przez Franciszka regułę zakonu.
Franciszek i jego bracia nazywani byli braćmi mniejszymi. Osiedlili się przy Kościele Matki Bożej Anielskiej w Asyżu. W 1212 r. obok zakonu męskiego, powstał Zakon Ubogich Pań, któremu przewodziła św. Klara, wierna towarzyszka św. Franciszka.
Św. Franciszek prowadził działalność wędrownego kaznodziei. Chodził od miasta do miasta, nawołując ludność do pokuty oraz propagując ideę ewangelicznego ubóstwa i odrzucenia wszelkiej własności. Spotykał się z miłym przyjęciem, a wielu ludzi pragnęło go naśladować. Z tego względu w 1211 r. postanowiono utworzyć Franciszkański Zakon Świeckich (tercjarstwo), czyli Trzeci Zakon św. Franciszka, obok zgromadzenia męskiego i żeńskiego. Należy przy tym wspomnieć, że sam Święty nigdy nie przyjął święceń kapłańskich, a jedynie diakonat.
Św. Franciszek postanowił wyjść ze swoją misją ewangelizacji poza Włochy. W 1219 r. wraz z krzyżowcami dotarł do Egiptu i tam spotkał się z sułtanem Melek-el-Kamelem, wobec którego świadczył o Chrystusie. Sułtan udzielił mu pozwolenia na odwiedzenie miejsc uświęconych życiem Jezusa w Palestynie, która znajdowała się wówczas pod panowaniem Arabów. W 1220 r. Franciszek powrócił do Italii. Trzy lata później na Boże Narodzenie zainscenizował w miejscowości Greccio religijny mimodram, który dał początek dzisiejszej tradycji żłóbków i jasełek.
14 września 1224 r. Chrystus objawił się Franciszkowi i obdarzył go łaską stygmatów – św. Franciszek był pierwszym w historii Kościoła stygmatykiem. Zmarł 3 października 1226 r. o zachodzie słońca w kościele Matki Bożej Anielskiej w Asyżu. Dwa lata później został zaliczony w poczet świętych przez papieża Grzegorza IX.
Św. Franciszek pozostawił po sobie listy, teksty poetyckie oraz modlitewne. Najpopularniejszym dziełem zakonnika jest „Pieśń Słoneczna”.
Wspomnienie liturgiczne św. Franciszka z Asyżu przypada na dzień 4 października. W ikonografii ukazywany jest w habicie franciszkańskim, czasami ze stygmatami. Bywa przedstawiany w otoczeniu ptaków. Jego atrybutami są: baranek, krucyfiks, księga, ryba w ręku.
Patronat
Św. Franciszek jest patronem wielu zakonów, m. in.: albertynów, franciszkanów, kapucynów, franciszkanów konwentualnych, bernardynek, kapucynek, klarysek, a także Włoch, Asyżu, Bazylei oraz Akcji Katolickiej, aktorów, ekologów, niewidomych, pokoju, robotników, tapicerów, ubogich i więźniów.