Św. Anna ( z hebrajskiego channah oznacza łaska) była – według tradycji pozabiblinej – żoną Joachima i matką Maryi, a zatem również babcią Jezusa. Pochodziła z rodziny kapłańskiej z Betlejem. Ewangelie w ogóle o niej nie wspominają (podobnie jak o jej mężu), ale milczenie Pisma Świętego uzupełnia bogata literatura apokryficzna, w tym Protoewangelia Jakuba, Ewangelia Pseudo-Mateusza i Księga Narodzenia Maryi. Należy jednak pamiętać, że apokryfy to księgi, które nie zostały uznane za natchnione.
Według Protoewangelii Jakuba z II wieku Anna i Joachim długo pozostawali bezdzietni. W końcu Joachim, będąc już w podeszłym wieku, udał się na pustkowie, gdzie przez dni 40 pościł i modlił się o Boże miłosierdzie. Wówczas zjawił się anioł i oznajmił, że jego prośby zostały wysłuchane, a dziecko, które urodzi Anna, będzie radością ziemi. Kiedy zapowiedź się spełniła, rodzice oddali Maryję na służbę do świątyni, by tam służyła Bogu. Jedna z legend dodaje, że Anna wyszła po śmierci Joachima dwukrotnie za mąż i urodziła Salome oraz Marię Kleofasową, znane z Ewangelii kanonicznych.
Kult rodziców Najświętszej Maryi Panny, rozrastał się równolegle z kultem samej Matki Bożej. Od początku większą cześć odbierała jednak św. Anna. Cesarz Justynian I Wielki w 550 r. wzniósł w Konstantynopolu kościół pod jej wezwaniem. Na Zachodzie pierwszy kościół i klasztor św. Anny stanął w roku 701 we Floriac koło Rouen (Francja). Najstarszy wizerunek pochodzi z kolei z VIII w., który znajduje się w Rzymie w kościele S.M. Antiqua.
W Polsce znajduje się wiele sanktuariów pod wezwaniem św. Anny, m.in. w Przyborowie koło Częstochowy, w Jordanowie, w Selnikach, w Grębocicach, w Stoczku koło Lidzbarka Warmińskiego, w Kamiance. Najsłynniejszym jest jednak sanktuarium opolskie, gdzie figura św. Anny doczekała się uroczystej koronacji papieskimi koronami 14 września 1910 r. Przedstawia ona św. Annę piastującą dwoje dzieci: Maryję i Pana Jezusa (jeśli św. Anna ukazywana jest w ich towarzystwie, to wówczas nazywa się ją Anną Samotrzecią).
W ikonografii ukazywana jest w scenach z apokryfów oraz obrazujących życie Maryi. Przedstawiana jako starsza kobieta z welonem na głowie. Ulubionym tematem jest św. Anna ucząca czytać Maryję. Do jej atrybutów należą: palec na ustach, księga, lilia.
26 lipca w kalendarzu liturgicznym przypada wspólne wspomnienie Św. Joachima i Anny.
Patronat
Św. Anna jest patronką diecezji opolskiej, wielu miast, m.in. Hanoveru, oraz kobiet rodzących, matek, wdów, położnic, ubogich, górników kopalni złota, piekarzy, żeglarzy, a także szkół chrześcijańskich. Razem ze św. Joachimem została uznana za patronkę małżonków.
Św. Anna była i jest patronką wielu bractw. W Polsce najbardziej znane powstało za panowania Anny Jagiellonki i Stefana Batorego (XVII w.). Skupiało się ono na walce z reformacją, pijaństwem i występkiem. Przyjmowano do niego wyłącznie osoby cieszące się nienaganną opinią. Do jego członków należeli np. kanclerz Jan Zamojski i król Zygmunt III Waza.