Święty Józef (hebr. Jehosep – Bóg przydał) był, zgodnie z przekazami Ewangelii, mężem Maryi. Pracował jako wyrobnik, czyli rzemieślnik od naprawy narzędzi rolniczych, przedmiotów drewnianych itp. W Piśmie świętym poświęcono mu łącznie 26 wierszy. Ewangeliści nie zanotowali jednak żadnego słowa, wypowiedzianego przez Józefa. Wspominany jest natomiast w ramach opisu zdarzeń poprzedzających zaślubiny z Maryją (Mt 1, 18-25; Łk 1, 27), przy spisie ludności zarządzonym przez cesarza Augusta (Łk 2, 4), przy relacji o narodzinach Jezusa (Łk 2, 16), w opisie ofiarowania Jezusa w świątyni (Łk 2, 27) oraz przy wzmiance o ucieczce do Egiptu i o powrocie do Nazaretu (Mt 2, 13-15).
Szerzej osobą św. Józefa zajęły się apokryfy: Protoewangelia Jakuba (z w. II), Ewangelia Pseudo-Mateusza (w. VI), Ewangelia Narodzenia Maryi (w. IX), Ewangelia Tomasza (w. II) i Historia Józefa Cieśli (w. IV). Ten ostatni opowiada o rodzinie Józefa, jego małżeństwie z Maryją, pracy, a także śmierci. Przekaz należy traktować jednak bardziej jako legendę.
Św. Józef wywodził się z królewskiego rodu Dawida. Mimo wysokiego pochodzenia nie posiadał żadnego majątku i zarabiał na życie pracą jako cieśla oraz stolarz. Był zaręczony z Maryją. Kiedy dowiedział się o tym, że oczekuje Ona dziecka, uwierzył w cudowne poczęcie i nie oddalił Jej, a wręcz odwrotnie – z polecenia anioła wziął Maryję do siebie, do domu w Nazarecie (Mt 1-2; 13, 55; Łk 1-2). Był świadomy, że dziecko, którego spodziewa się jego narzeczona, nie jest jego potomkiem. Józef nie był bowiem ojcem Chrystusa według ciała, ale według prawa żydowskiego jako prawomocny małżonek Maryi. Niemniej św. Łukasz, pisząc o nim, określa go ojcem (Łk 2,33). Oznacza to jednak pewną władzę i opiekę Józefa nad Jezusem a nie ojcostwo w sensie ścisłym.
Po raz ostatni Józef pojawia się na kartach Pisma Świętego podczas pielgrzymki z dwunastoletnim Jezusem do Jerozolimy (czyli w epizodzie dotyczącym ofiarowania w świątyni). W życiu dorosłego Jezusa postać św. Józefa już się nie pojawia, stąd większość biblistów uważa, że umarł prawdopodobnie jeszcze przed publicznym wystąpieniem Zbawiciela. Data i okoliczności jego śmierci pozostają jednak nieznane.
W pismach Ojców Kościoła i innych pisarzy chrześcijańskich św. Józef przedstawiany jest jako mężczyzna o wyjątkowej cnocie, np. Orygenes określał go „mężem sprawiedliwym”. Bez wątpienia Kościół stawia Józefa na szczycie hierarchii wszystkich świętych. Tradycja chrześcijańska przyjmuje także jego dozgonną dziewiczość. Jest przedstawiany jako przykład całkowitego oddania i poświęcenia swojej rodzinie.
Największą czcią do św. Józefa wyróżniała się św. Teresa z Avila (XVI w.), karmelitanka, która wszystkie swoje klasztory fundowała pod jego imieniem. Obrała go również za głównego patrona swoich dzieł. Innym szczególnym czcicielem św. Józefa był św. Jan Bosko (m.in. założył wśród swojej młodzieży Stowarzyszenie pod wezwaniem św. Józefa). Z kolei założycielem zgromadzenia zakonnego pod wezwaniem św. Józefa (józefitów) był św. Leonard Murialdo.
W ikonografii św. Józef przedstawiany jest z Dzieciątkiem Jezus na ręku i z lilią w dłoni. Jego atrybutami są m. in. narzędzia ciesielskie: piła, siekiera, warsztat stolarski; bukłak na wodę, kij wędrowca, kwitnąca różdżka (Jessego), miska z kaszą, lampa oraz winorośl.
Liturgiczne wspomnienie św. Józefa po raz pierwszy spotykamy w Kościele wschodnim w IV wieku. Na Zachodzie obchody sięgają VIII w. Obecnie Kościół rzymskokatolicki oddaje św. Józefowi cześć dwukrotnie w ciągu roku liturgicznego: 19 marca - jako Oblubieńcowi Matki Bożej oraz 1 maja - jako patronowi ludzi pracujących (święto Józefa Rzemieślnika). Do dziś można także spotkać się z lokalnymi obchodami w niektórych zakonach i parafiach święta Zaślubin Maryi ze św. Józefem (23 stycznia). Ponadto cały marzec jest poświęcony św. Józefowi, a dniem tygodnia, w którym się go wspomina, jest środa. Za narodowy ośrodek kultu tego Świętego uchodzi w Polsce miasto Kalisz.
W 1909 r. papież Piusa X zatwierdził do publicznego odmawiania w Kościele Litanię do św. Józefa. Jan Paweł II pisał o św. Józefie w encyklice o pracy ludzkiej „Laborem exercens”, a także poświęcił mu adhortację apostolską „Redemptoris Custos” – o św. Józefie i jego posłannictwie w życiu Chrystusa i Kościoła.
Patronat
Św. Józef jest patronem Kościoła powszechnego, wielu zakonów, krajów, m.in. Austrii, Czech, Filipin, Hiszpanii, Kanady, Portugalii, Peru, licznych diecezji (np. diecezji włocławskiej) i miast (m.in. Krakowa, Kalisza) oraz patronem małżonków i rodzin chrześcijańskich, ojców, sierot, a także cieśli, drwali, rękodzielników, robotników, rzemieślników, wszystkich pracujących i uciekinierów. Wzywany jest także jako orędownik umierających i patron dobrej śmierci; w przypadku chorób oczu, w pokusach, w sytuacjach beznadziejnych, w sytuacji braku dachu nad głową. W Polsce św. Józef jest patronem aż 264 kościołów.