Literatura średniowieczna - cechy charakterystyczne

Literatura średniowieczna, podobnie jak inne gałęzie sztuki powstające w tej epoce, była bardzo mocno związana z religią chrześcijańską. Pełniła przede wszystkim funkcję instrumentalną, propagując określone idee, tworząc wzorce postępowania itp. Wartość artystyczna często schodziła na drugi plan, ustępując miejsca treści. Nie oznacza to jednak, że powstające wówczas dzieła były niskich lotów pod względem kunsztu i warsztatu. Wręcz przeciwnie – twórcy tego okresu często poświęcali wiele czasu, by nadać im odpowiednią formę.

Wiele dzieł pisanych było zgodnie z ars dictandi (sztuką dyktowania), która dotyczyła całej prozy i odgrywała znaczącą rolę w ówczesnej poezji. Zakładała ona tworzenie tekstów poprzez zastosowanie zdań rozbudowanych, rytmicznych, często rymowanych.

Dwujęzyczność literatury średniowiecznej

Językiem urzędowym średniowiecznej Europy była łacina. To nią posługiwano się w kancelariach kościelnych oraz na dworach. Prości ludzie nie władali łaciną biegle, a często w ogóle. By upowszechniać kulturę, konieczne było wykonywanie przekładów tekstów łacińskich na języki narodowe. Dzięki tego rodzaju zabiegom powstawały często opasłe tomiszcza, które mogły zawierać w sobie nawet kilka wersji językowych dzieła. Przykładem, chociaż nie tak olbrzymich rozmiarów, może być „Psałterz floriański”.

Dwujęzyczność średniowiecznej literatury można rozumieć także w sposób szerszy – jako główne kryterium podziału językowego ówczesnych tekstów: jedne to te powstające w łacinie, drugie - w danym języku narodowym.

Dydaktyzm w literaturze średniowiecznej

Literatura była w średniowieczu doskonałym nośnikiem najważniejszych idei epoki. Jej prymarna funkcja to oddziaływanie na czytelnika, kształtowanie u niego odpowiednich postaw i poglądów. Z tego względu pisarstwo tych czasów określa się mianem parenetycznego (termin ten oznacza z greckiego „zachętę”, „poradę”). Średniowieczne dzieła literackie często zawierają w sobie tzw. wzorce osobowe (wzorce parenetyczne), czyli zbiory idealnych i pożądanych cech, jakimi powinien odznaczać się człowiek pełniący określoną funkcję (np. rycerz) lub wybierający konkretną drogę życiową (np. asceta).

Średniowieczna pareneza nie ograniczała się jednak tylko do kształtowania ładu społecznego. W okresie tym powstawało również wiele dzieł noszących cechy dzisiejszych poradników. Dotyczyły one zazwyczaj życia codziennego, ukazując właściwe zachowanie i wypleniając negatywne zwyczaje obecne pośród ludzi. Przykładem może być tutaj dzieło Słoty pt.: „O zachowaniu się przy stole”.

Uniwersalizm w literaturze średniowiecznej

Średniowieczne pisarstwo stanowi doskonały przykład panującego w tej epoce uniwersalizmu. Nie tylko było ono podporządkowane, w swojej lwiej części, zasadom chrześcijaństwa, ale także rozwijało się w bardzo podobny sposób, niezależnie od miejsca, w którym powstawało. Oczywiście, w dziełach z tamtych czasów pojawiają się elementy charakterystyczne dla danych społeczności, lecz dominujące motywy pozostają wspólne dla całej Europy Zachodniej (część także dla Europy Wschodniej). Nie bez wpływu na taki rozwój literatury pozostawała łacina – ówczesny język uniwersalny.

Alegoryczność w literaturze średniowiecznej

Alegoria (z greckiego „mówię w przenośni”) stała się jednym z najważniejszych elementów nie tylko literatury, lecz sztuki średniowiecznej w ogóle. Warto zaznaczyć, że alegoria, chociaż może kojarzyć się z symbolem, znacznie różni się od niego. Alegoria jest zbudowana w sposób konwencjonalny, co oznacza, że ma utarte, dobrze zakorzenione w ludzkiej świadomości znaczenie. Przykładem może być szkielet z kosą, który ma oznaczać śmierć. Symbol jest natomiast pojęciem szerszym, jego interpretacja nie przebiega jednotorowo, lecz pozostawia pewną swobodę odbiorcy.

Alegorie pojawiają się w wielu dziełach tego okresu. Było to związane z określonym pojmowaniem świata jako czegoś w rodzaju „kodu” danego ludziom przez Boga. Wierzono, że sfera zjawisk materialnych (czyli to, co możemy zobaczyć, poczuć) nie zawiera całej prawdy o świecie, a wręcz przeciwnie – posiada jej bardzo niewiele w porównaniu do świata metafizycznego, ukrytego przed ludzkim okiem. Właśnie na tej zasadzie utożsamiano wiele rzeczy z określonymi ideami, pojęciami, chcąc dociec ich prawdziwego znaczenia. Wystarczy przytoczyć tutaj średniowieczny szyfr kolorów, w którym: biel oznacza niewinność, żółć – zdradę, fałsz, błękit – głupotę, naiwność itd.

Anonimowość literatury średniowiecznej

Przez długi czas średniowieczni artyści nie opatrywali swoich dzieł imieniem ani nazwiskiem. Wiązało się to z panującym wówczas przekonaniem, że człowiek podejmuje wszystkie swoje działania wyłącznie po to, by powiększyć chwałę Boga (Ad maiorem Dei gloriam).

Literatura rękopiśmienna w średniowieczu

Do czasu wynalezienia druku (1450) średniowieczne dzieła literackie były przepisywane ręcznie. Wiele zamieszczano na pergaminach, na co wpływ miała wielka trwałość tego materiału. Jednak najwspanialsze księgi powstałe w średniowieczu były wynikiem długotrwałej pracy iluminatorów, którzy wytrwale ozdabiali księgi miniaturami oraz motywami powszechnymi w ówczesnej kulturze. Takie wydawanie dzieł miało wielki wpływ na postrzeganie ksiąg w czasach średniowiecznych: były one czymś naprawdę wyjątkowym, prawdziwymi dziełami sztuki (w przenośni i dosłownie).

Polecamy również:

  • Wincenty z Kielczy - biografia, twórczość

    O Wincentym z Kielczy wiemy, że urodził się przed rokiem 1200, a zmarł po 1261 w Krakowie. Był polskim poetą tworzącym głównie po łacinie. Jest również autorem licznych kompozycji, a także hagiografii. Należał do zakonu dominikanów. Więcej »

  • Jacopone da Todi - biografia, twórczość

    Włoski poeta urodzony w  Todi w 1230 roku. Był również autorem pieśni duchowych i traktatów psychologicznych. Tworzył zarówno w języku włoskim, jak i po łacinie. Więcej »

  • Walther von der Vogelweide – biografia, twórczość

    Tworzył utwory liryczne o tematyce miłosnej, politycznej (sławił w nich m.in. króla Sycylii Fryderyka). Chętnie posługiwał się formą poezji moralizatorskiej komentując bieżące wydarzenia polityczne (pierwsze tego typu utwory powstały po 1198 roku po śmierci Henryka IV, gdy inni rywalizowali o tron –... Więcej »

  • Mikołaj z Wilkowiecka - biografia, twórczość

    Przyjmuje się, ze urodził się około roku 1524 we wsi o nazwie Wilkowiecko. Zmarł w Wieluniu 15 sierpnia 1601.  Był zakonnikiem a przy tym poetą i tłumaczem oraz autorem pism o treści religijnej. Pełnił funkcję prowincjała paulinów na Jasnej Górze (od roku 1580). Więcej »

  • Legenda o Kraku i Wandzie – streszczenie i opracowanie

    Akcja legendy rozgrywa się w Krakowie, w którym znajdował się zamek króla Kraka. W jego pieczarze zamieszkał smok, który niszczył okolicę i pożerał trzodę. Król postanowił unicestwić bestię i w tym celu wezwał do siebie Skubę. Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 5 + 4 =
Ostatnio komentowane
na czym polegają te fundacje i stowarzyszenia? brakuje tu wyjaśnienia i jakiegoś przyk�...
• 2024-11-05 17:38:04
Głupota w tekście! Janusz i Agnieszka się nie związali, bo byli bardzo bliskim kuzynos...
• 2024-10-27 17:40:49
Super
• 2024-10-21 17:09:20
Bardzo trudne.
• 2024-10-21 13:31:17
Dziękuję za krótką acz treściwą syntezę :)
• 2024-09-24 21:14:03