Uniwersalizm średniowieczny przejawia się przede wszystkim w powszechności i jednolitości panujących wówczas zasad, trendów kulturowych oraz stosunków społecznych. Niemalże cała europejska cywilizacja średniowieczna była uporządkowana w ten sam sposób, na który to porządek składało się wiele pomniejszych czynników.
Organizacja władzy w średniowieczu: papiestwo i cesarstwo
W średniowieczu wierzono, że cała władza pochodzi od Boga, dlatego ludzie ją sprawujący cieszyli się wielkim poważaniem ludu. Bardzo częste były jednak konflikty między przedstawicielami jej dwóch najważniejszych nurtów: świeckiego oraz kościelnego. Rozpoczęty w 962 r. spór o inwestyturę trwał przez 160 lat (zakończył się podpisaniem konkordatu wormackiego). Jego istotą było ustalenie, która władza jest ważniejsza. Przez cały czas trwania niezgody dominującą stroną było cesarstwo, jednak konkordat wormacki dał Kościołowi niemal nieograniczoną władzę – to właśnie on zaczął mieć dominującą rolę w organizowaniu ówczesnego życia politycznego.
Władcy nieposiadający korony – oznaki papieskiego uznania – nie cieszyli się wielkim uznaniem na scenie politycznej. Jeszcze gorsza była sytuacja państw pogańskich, które stanowiły łakomy kąsek dla sąsiednich państw chcących powiększyć strefę swoich wpływów. Oczy wszystkich były więc zwrócone na Państwo Kościelne i papieża, gdyż to on często odgrywał decydującą rolę w świecie polityki, odmawiając lub udzielając swojego wsparcia. Innymi słowy, było ono po prostu centrum władzy – jednym z najważniejszych miejsc na ówczesnej mapie Europy.
Jedność religijna i siła wiary chrześcijańskiej w kształtowaniu kultury
W 1054 r. doszło do wielkiej schizmy wschodniej, która podzieliła chrześcijaństwo na wschodnie i zachodnie, rozgraniczając także dwa obszary o odmiennej kulturze. Zarówno po jednej, jak i po drugiej stronie to właśnie religia miała decydujący wpływ na tworzenie wzorców kulturowych i społecznych.
W „strefie zachodniej” do sztuki przenikały motywy opierające się na chrześcijańskich prawdach religijnych (ars moriendi, Stabat Mater Dolorosa itp.). Każda gałąź ludzkiej działalności wypełniona była elementami wiary chrześcijańskiej. Artyści nie podpisywali swoich dzieł wierząc, że tworzą je wyłącznie dla zwiększenia chwały Boga.
Językiem zachodniego chrześcijaństwa była łacina, która bardzo szybko zaczęła obowiązywać we wszystkich państwach podlegających papieżowi. Ta jedność językowa bardzo sprzyjała wzajemnemu przenikaniu się nurtów w kulturze.
Dominującym światopoglądem średniowiecza był teocentryzm. Boga umieszczano w centrum świata, co znajdowało swoje odzwierciedlenie w życiu ludzkim oraz w sztuce. Pragnienie zbawienia było niezwykle silne pośród ówczesnych, zaczęły więc obowiązywać określone, nałożone przez Kościół normy moralne. Często propagowano je przy użyciu literatury parenetycznej, która przedstawiała określone wzorce osobowe, np. ascety czy władcy.
Podsumowanie
Uniwersalizm średniowieczny to jedna z najważniejszych cech epoki trwającej od 476 r. do 1492 r. Na całym obszarze panowania ówczesnej cywilizacji zachodniej obowiązywały te same wzorce zarówno kulturowe, jak i moralne. Granice dzieliły więc kontynent na odmienne państwa, ale nie dotyczyły innych sfer, które były niemal identyczne – niezależnie od części Europy.