Ruch reformatorski powstały po upadku autorytetu kościoła w X w. rozpoczął się w Cluny (opactwie benedyktyńskim). W tym samym okresie powstała sieć klasztorów uznająca przywództwo Cluny oraz skupiająca ówczesne najwybitniejsze jednostki ze stanu duchownego.
W XI w. udało im się zdobyć wpływy na dworze papieskim, a już w połowie XI w. został zmieniony sposób wyboru papieża. W roku 1059 papież Mikołaj II ustalił regulamin wyborów papieskich. Według niego elekcja miała się odbywać od tej pory w zamkniętym gronie kardynałów – konklawe. Zmiana ta pozbawiła cesarza dotychczasowej możliwości wywierania wpływów i nacisków na wybór nowego biskupa Rzymu.
W roku 1075 papież Grzegorz VII sformułował swój program współdziałania cesarstwa i papiestwa, w odręcznej notatce, nie przeznaczonej do publikacji – Dictatus papae. Zgodnie z postulatami zawartymi w dokumencie, papież dysponował insygniami cesarskimi, mógł detronizować cesarzy, miał prawo zmieniać ich dekrety i postanowienia, nie mógł być sądzony. Ten sposób prowadzenia polityki określany jest jako papocezaryzm – przewaga władzy duchowej nad władzą świecką.
Ówcześni władcy świeccy nie mogli jednak poprzeć działań Kościoła zmierzających do uniezależnienia wyboru biskupów od monarchów. Na tym tle doszło do sporu między papiestwem a cesarstwem. Pierwszą ze stron w konflikcie reprezentował papież Grzegorz VII (1073 – 1084), drugą natomiast król Niemiec (później cesarza) – Henryk IV (1056 – 1106).
W roku 1076 synod biskupów niemieckich w Wormacji, na żądanie Henryka wypowiedział posłuszeństwo papieżowi. W momencie więc, gdy papież zażądał pełnego zwierzchnictwa w kwestii biskupów, cesarz ogłosił detronizacje Grzegorza VII.
Reakcją papieża było rzucenie klątwy na króla Niemiec w roku 1076. W jej efekcie poddani Henryka IV byli zwolnieni z obowiązku wierności wobec swojego władcy.
Przeciw cesarzowi bunt podnieśli możnowładcy niemieccy. Władcy Polski i Węgier – zależni poprzednio od cesarstwa, poparli papieża. W tak zaistniałej sytuacji, Henryk udał się bez wojska do Włoch i pod zamkiem Canossa w roku 1077 odbył pokutę przed papieżem, który zniósł klątwę.
Cesarzowi udało się po tym opanować ciężką sytuacje w Rzeszy, wywołaną wojną domową latach 1077 – 1080. Po odbudowaniu swojej pozycji w Niemczech, Henryk wyprawił się ponownie do Włoch, tym razem jednak zbrojnie. Doprowadził do wygania Grzegorza VII, następnie do wyboru nowego papieża. Otrzymał od niego koronę cesarską w roku 1084.