Literatura pozytywizmu w Polsce - cechy, założenia, przedstawiciele

Wstęp

Jedynie w Polsce – kraju podzielonym między trzech zaborców – pozytywizm rozwijał się jako nurt ideowy oraz zbiór tendencji w sztuce. Dokonania artystyczne rodzimych twórców były silnie uzależnione od sytuacji politycznej, przez co w dużej mierze musiały odpowiadać na potrzeby społeczne. Na ojczystym gruncie pojawiały się, rzecz jasna, najbardziej znaczące elementy europejskiej literatury i filozofii tego okresu, jednak trzeba uwzględnić specyficzny wydźwięk dzieł naszych autorów – wciąż nawiązujących do realiów życia pod zaborami.

Ramy pozytywizmu w Polsce są – jak większości epok – dosyć umowne. Za datę początkową uważa się rok 1864, czas klęski powstania styczniowego i ostatecznego odejścia od romantycznych ideałów. Bardziej problematyczne jest wyznaczenie końca tej epoki, gdyż w ostatnich latach XIX stulecia współistnieli i współtworzyli pozytywiści oraz przedstawiciele modernizmu. Jako umowną datę podaje się rok 1890.

Założenia pozytywizmu w literaturze

Przed artystami tworzącymi na terenach dawnej Polski w okresie pozytywizmu stawiano zadanie kształtowania odpowiednich postaw i nastrojów w społeczeństwie. Ich twórczość, była, obok publicystyki, jednym z najważniejszych nośników nowej ideologii, której zadaniem była poprawa sytuacji narodu i umocnienie go pod względem ekonomicznym gospodarczym, kulturalnym itd. Pragmatyzm sztuki szczególnie mocno widoczny był w literaturze, która stanowiła przecież jedną z jej najszerzej dostępnych odmian.

Twórcy związani z polskim pozytywizmem najchętniej sięgali po gatunki prozatorskie, co wiązało się ze stwarzanymi przez nie możliwościami łatwej komunikacji z odbiorcą. Silnie akcentowano ich wartość poznawczą i ceniono możliwość przedstawiania w powieściach, nowelach itd. krótszych lub dłuższych historii, które oddawałyby realia egzystencji bohaterów.

Dzisiejsi badacze rozróżniają dwa etapy twórczości literackiej polskiego pozytywizmu. Pierwszy z nich wiąże się z początkiem tej epoki i na plan pierwszy wysuwa postulat tworzenia dzieł zaangażowanych w sprawy społeczne. Drugi, przypadający na późniejszy okres epoki, zbliża się nieco do zagranicznych tendencji w prozie i kładzie mocniejszy nacisk na wartość poznawczą słowa pisanego.

Cechy polskiej literatury pozytywistycznej

Polska proza pozytywistyczna

Proza dawała autorom najszerszy wachlarz możliwości, jeśli idzie o wyrażenie poglądów i oddziaływania na czytelnika. Początkowo powstawały głównie powieści tendencyjne – utwory bardzo wyraźnie nakierowane na praktyczne efekty. Ich fabuła była schematyczna i opierała się zazwyczaj na rozróżnieniu między postępowaniem dobrym (reprezentował je bohater wspierany przez narratora) i negatywnymi wzorcami, które podlegały demaskacji i krytyce. Dzięki tego rodzaju uproszczeniom i ujednoznacznieniom odbiorca nie miał żadnych problemów z interpretacją danego dzieła, a także rozpoznaniem i przykęciem tego, co właściwe.

Pierwsze powieści tendencyjne powstawały już w latach 60. – „Oficjalista” Adama Pługa wydany w 1867 r. Jednak prawdziwy rozkwit tego gatunki przypadł na lata 70., a jedną z jego wiodących autorek była Eliza Orzeszkowa: „Pamiętniki Wacławy” (1871), „Pan Graba”(1872) , „Marta” (1873) i inne.

Gatunkiem nieco przypominającym powieść tendencyjną, lecz znacznie bardziej zaawansowanym literacko (fabuła, bohaterowie itd.), była nowela. Te pozytywistyczne swoim poziomem zupełnie nie odbiegały od twórczości tego rodzaju w ówczesnej Europie (a nowele cieszyła się wtedy olbrzymią popularnością).

Nowele pozytywistyczne były to niewielkie objętościowo utwory jednowątkowe, których fabuła bardzo wyraźnie zmierzała do

Polecamy również:

  • Wiktor Gomulicki - biografia, książki

    Wiktor Gomulicki – polski poeta, powieściopisarz, eseista, badacz historii Warszawy. Więcej »

  • Anton Czechow - życie, twórczość, biografia

    Anton Pawłowicz Czechow urodził się w styczniu 1860 r. w rosyjskim Taganrogu w niezbyt zamożnej rodzinie kupieckiej. Był wnukiem pańszczyźnianego chłopa, który wykupił siebie i rodzinę, i synem sklepikarza. Po ukończeniu miejscowego gimnazjum (dwukrotnie powtarzał klasę) rozpoczął studia medyczne w... Więcej »

  • Karol May – biografia, książki

    Karol May był powieściopisarzem pochodzenia niemieckiego. Urodził się 25 lutego 1842 roku w Ernstthal. Popularność zyskał przede wszystkim jako autor książek o przygodach na Dzikim Zachodzie. Pisarz pochodził z dosyć ubogiej rodziny, trudniącej się tkactwem. Więcej »

  • Światopogląd i filozofia pozytywizmu

    Początki pozytywizmu są ściśle powiązane z osobą francuskiego myśliciela – Augusta Comte’a. To właśnie on stworzył podstawy nowego systemu myślowego, który nazwany został filozofią pozytywistyczną (od wydawanego w latach 1830 – 1842 sześciotomowego dzieła „Kurs filozofii... Więcej »

  • Sztuka II połowy XIX wieku - charakterystyka

    Sztuka II połowy XIX wieku określona była głównie przez zasadę dokładnego oddawania rzeczywistości. Na rzecz tego postulatu zrezygnowano z wszelkich sposobów upiększania świata, starając się ukazać jego pełny, realny kształt. Dzieła zaczęły dotykać bardziej przyziemnej tematyki. Przedstawiały... Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 3 + 4 =
  • Najnowsze
  • Losowe
Ostatnio komentowane
Bardzo pomocny
• 2023-11-26 12:35:19
Kozak Wytłumaczone
• 2023-11-25 09:56:02
bardzo przydatne
• 2023-11-19 17:39:07
Dzięki za info
• 2023-11-17 15:07:19
nw jeszcze
• 2023-11-17 09:13:02