Wiara w Ducha Świętego
Wiara w Ducha Świętego jest podstawą całej wiary chrześcijańskiej, ponieważ to wiara w Ducha prowadzi człowieka do wiary w Jezusa Chrystusa: Nikt... nie może powiedzieć bez pomocy Ducha Świętego: „Panem jest Jezus” (1 Kor 12,3). Duch jest Tym, który udziela człowiekowi życia; jest Ożywicielem. Dokonuje tego przez sakrament chrztu. To nowe życie daje nam poznanie:
Bez Ducha nie można więc widzieć Ojca, a bez Syna nikt nie może zbliżyć się do Ojca, ponieważ Syn jest poznaniem Ojca, a poznanie Syna Bożego dokonuje się przez Ducha Świętego. (Św. Ireneusz, Demonstratio aposlolica, 7)
Bóg posyłając swojego Syna, posyła równocześnie Ducha Świętego, lecz Ten objawia się jako ostatni z Trójcy Świętej (w dniu Pięćdziesiątnicy) i zostaje udzielony ludziom dopiero po odkupieniu grzechów przez śmierć na krzyżu Jezusa Chrystusa. Nie zmienia to jednak faktu, że od początku Duch działa z Ojcem i Synem realizując zamysł zbawienia:
Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. (Rdz 1,1)
O tym, jak ważna jest wiara w Ducha Świętego mówi sam Jezus, podkreślając, że grzech wobec Ducha jest grzechem, który nie zostanie wybaczony:
Jeśli ktoś powie słowo przeciw Synowi Człowieczemu, będzie mu odpuszczone, lecz jeśli powie przeciw Duchowi Świętemu, nie będzie mu odpuszczone ani w tym wieku, ani w przyszłym. (Mt 12,32)
Wierząc w Ducha Świętego chrześcijanin przyjmuje, że Duch jest jedną z Osób Trójcy, jest współistotny Ojcu i Synowi i „z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę”.
W IV w. ukształtowała się sekta tzw. duchoburców, którzy odmawiali Duchowi Świętemu pełni bóstwa. Sobór Konstantynopolitański I w 381 r. uznał bóstwo Ducha za dogmat i tym samym potępił sektę. Z kolei sobór w Braga (w 675r.) dodał do wyznania wiary, że Duch Święty pochodzi nie tylko „od Ojca”, ale również „i Syna” (łac. Filioque). Ta kwestia pochodzenia Ducha do tej pory jest kością niezgody pomiędzy kościołem katolickim i prawosławnym.
Kim jest Duch Święty
Samo pojęcie "Duch" pochodzi od hebrajskiego słowa ruah i oznacza „tchnienie, wiatr, powietrze”.
Imię Duch Święty jest imieniem własnym, natomiast w Nowym Testamencie pojawiają się także następujące określenia odnoszące się do tej Osoby Trójcy: Duch Prawdy (J 16,13), Duch obietnicy (Ga 3,14), Duch przybrania za synów (Rz 8,15), Duch Chrystusa (Rz 8,11), Duch Pana (2Kor 3,17), Duch Boży (Rz 8,9) oraz Duch chwały (1P 4,14).
Św. Jan na określenie Ducha używa również słowa Paraklet (gr. „Orędownik, Wspomożyciel”). Tego samego wyrazu używa on także w odniesieniu do Jezusa, który wstawia się u Boga Ojca za grzesznikami (1J 2, 1-2).
Nie da się zrozumieć misji Chrystusa, nie uwzględniając działalności Ducha. Duch Święty jest bowiem Duchem Syna. I choć są odrębnymi Osobami Trójcy, to zostali posłani wspólnie i są nierozdzielni. Duch Święty jest Tym, który objawia Chrystusa. To za sprawą Ducha Jezus uzdrawia chorych i opętanych, czyni inne cuda, a także zmartwychwstaje. Samo słowo Chrystus („namaszczony”) odnosi się do Ducha Świętego, bo to On jest namaszczeniem; można powiedzieć, że Duch konsekruje Syna na Mesjasza. Nie ma pomiędzy Chrystusem, a Duchem żadnego pośrednika. O owej nierozdzielności Syna i Ducha świadczy fragment z Księgi Izajasza, gdzie zapowiedź Mesjasza jest połączona z zapowiedzią Ducha Świętego:
Wyrośnie różdżka z pnia Jessego, wypuści się odrośl z jego korzeni. I spocznie na niej Duch Pański, duch mądrości i rozumu, duch rady i męstwa, duch wiedzy i bojaźni Pańskiej. (Iz 11,1-2)
Duch objawia Słowo Ojca, ale nie wypowiada sam siebie. Nie da się usłyszeć samego Ducha. Gdy zaś przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do całej prawdy. Bo nie będzie mówił od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek usłyszy, i oznajmi wam rzeczy przyszłe. (J 16,3).
Ducha można jednak Go poznać m.in. przez Pisma, które natchnął, Tradycję, liturgię sakramentalną, modlitwę, charyzmaty oraz świadectwa świętych. Cała działalność Kościoła Powszechnego jest kierowana przez Ducha.
Duch jest Tym, który przebywa w wierzących w Chrystusa i umożliwia człowiekowi komunię z Bogiem, przywracając człowiekowi podobieństwo Boże utracone przez grzech pierworodny. Duch Święty rozlewa miłość w ludzkich sercach i nieustannie dzięki swoim darom prowadzi człowieka ku prawdzie i życiu wiecznemu:
Jeśli jesteśmy w komunii z Duchem Świętym, to On daje nam powrót do raju, otwiera nam bramy nieba i czyni nas przybranymi dziećmi Bożymi. Dzięki Niemu możemy z ufnością nazywać Boga naszym Ojcem. On daje nam uczestnictwo w łasce Chrystusa i sprawia, że stajemy się synami światłości. On również jest zadatkiem przyszłej chwały. (Św Bazyli Wielki)
Duch Święty jest też Nauczycielem modlitw: Duch przychodzi z pomocą naszej słabości. Gdy bowiem nie umiemy się modlić tak, jak trzeba, sam Duch przyczynia się za nami w błaganiach, których nie można wyrazić słowami (Rz 8, 26).
W Piśmie Świętym Duch był przede przedmiotem rozważań w listach św. Pawła. Z kolei gałąź teologii, która zajmuje się nauką o Duchu Świętym nazywa się pneumatologią.