Ściana komórkowa jest nieplazmatycznym (martwym) składnikiem komórki stanowiącym jej najbardziej zewnętrzną warstwę (znajduje się na zewnątrz od błony komórkowej). Występuje w komórkach roślinnych (celulozowa), grzybów (chitynowa), bakterii (mureinowa) i protistów (celulozowa, krzemionkowa).
Pierwotne ściany komórkowe roślin
Niektóre komórki (merystematyczne, miękiszowe) przez cały czas zachowują swój pierwotny charakter.
Głównym elementem budulcowym pierwotnej ściany komórkowej roślin jest celuloza. Włókna celulozowe zebrane są w pęczki zwane mikrofirbrylami. Te z kolei tworzą jednostki wyższego rzędu – fibryle celulozowe, które stanowią mocny szkielet (rusztowanie). Wolne przestrzenie pomiędzy fibrylami wypełnione są hemicelulozami i pektynami. Składnikiem ściany pierwotnej są także białka i woda. Ściany komórkowe sąsiadujących ze sobą komórek roślinnych oddzielone są pektynową blaszką środkową.
Rozwój ściany komórkowej rozpoczyna się pod koniec podziału komórki. W środkowym obszarze dzielącej się komórki gromadzą się włókienka białkowe, które układają się prostopadle do osi podziału. Powstaje fragmoplast (zbudowany głównie z mikrotubul), który służy za rusztowanie dla nowo powstającej ściany komórkowej. W wyniku zlania się pęcherzyków (produkowanych przez Aparat Golgiego) tworzy się plazmolemma obu potomnych komórek oraz przegroda pierwotna (którą tworzą pektyny zawarte w pęcherzykach). Na obszarze przegrody pierwotnej tworzy się blaszka środkowa, a po obu jej stronach powstają ściany pierwotne.
 |
| Ściana komórkowa /Kristian Peters(01.11.2006)/commons.wikimedia.org |
Wtórne ściany komórkowe roślin
Dojrzałe komórki mogą po wewnętrznej stronie pierwotnej ściany komórkowej odkładać ścianę wtórną, która może zachować charakter celulozowy.
Modyfikacje ściany komórkowej:
• Inkrustacja – odkładanie różnych substancji między składnikami szkieletu celulozowego (mineralizacja- odkładanie krzemionki lub węglanu wapnia, drewnienie- odkładanie ligniny)
• Adkrustcja – odkładanie różnych substancji (kalozy, kutyny, suberyny) na powierzchni ściany pierwotnej
 |
| Adkrustacja ściany komórkowej/ Gudyś (09.08.2008)/commons.wikimedia.org |
Ściana komórkowa grzybów
Grzyby są drugim królestwem organizmów żywych, których komórki posiadają ścianę komórkową. Składnikami ściany komórkowej grzybów są:
- chityna — główny materiał budulcowy, polimer β-glukozaminy,
- chitozan — pochodna chityny, powstała na drodze jej deacetylacji,
Schemat deacetylacji chityny do chitozanu
- glukany — polimery glukozy, które usieciowują cząsteczki chityny i chitozanu,
- glikoproteiny — białka strukturalne, oraz enzymy odpowiedzialne za syntezę i lizę ściany komórkowej.
Ściana komórkowa grzybów, tak jak i roślin ma budowę warstwową. W warstwie zewnętrznej znajdują się bezpostaciowe glukany. Warstwy pośrednie tworzą glikoproteiny oraz polisacharydy — chityna i chitozan. Warstwa wewnętrzna zbudowana jest z mikrofibryli chitynowych i białek.
Funkcje ściany komórkowej:
• nadawanie kształtu i sztywności komórką roślinnym — zapewniona dzięki nierozpuszczalnej w wodzie sieci biopolimerów, która buduje ściany komórkowe
• ochrona fizyczna (przed uszkodzeniami mechanicznymi)
• ochrona przed nadmiernym parowaniem — zapewniona dzięki warstwowej budowie ściany komórkowej
• zabezpieczenie przed wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych (bakterii i wirusów) - m.in. dzięki obecności w ścianie komórkowej związków o działaniu bakteriobójczym (chitozan)