Cytoplazma tworzy środowisko wewnętrzne komórki, w którym zachodzą liczne reakcje biochemiczne (m.in. glikoliza i translacja). Składa się z cytoplazmy podstawowej (cytozolu) oraz zawieszonych w niej organelli (wszystkich plazmatycznych składników komórki poza jadrem komórkowym).
Cytoplazma podstawowa (cytozol) jest koloidalnym roztworem wodnym, w którym wyróżniamy:
• związki organiczne – białka, lipidy, cukry, kwasy tłuszczowe, wolne aminokwasy
• związki nieorganiczne – sole mineralne (m.in. wapnia, magnezu, sodu, fosforu)
Pod wpływem zmiany uwodnienia cytoplazma może zmieniać swoją konsystencję. Przechodzenie ze stanu uwodnienia (zolu) w stan odwodnienia (żelu) nazywamy koagulacją. Reakcję odwrotna to peptyzacja (zamiana sztywnego żelu w płynny zol). Procesy te zależą od temperatury i odczynu pH.
Ruchy cytoplazmy:
• rotacyjny – ruch w jednym kierunku wokół jednej, dużej i centralnie położonej wakuoli
• cyrkulacyjny – ruch w różnych kierunkach po mostkach cytoplazmatycznych, czyli przestrzeniach między wakuolami
• pulsujący – ruch zmienny, raz w jednym raz w drugim kierunku
Zasadniczym elementem strukturalnym cytoplazmy podstawowej jest cytoszkielet – dynamiczny układ włókien białkowych występujący w komórkach eukariotycznych.
 |
|
Szkielet komórki eukariotycznej |
Elementy cytoszkieletu:
• filamenty aktynowe (mikrofilamenty)
• filamenty pośrednie
• mikrotubule
Filamenty aktynowe (mikrofilamnety) składają są z dwóch łańcuchów zbudowanych z białka – aktyny. Mają średnicę od 5-9 nm.
Funkcje mikrofilamentów:
• odpowiadają za ruch komórek
• umożliwiają cytokinezę
 |
| Model filamentu aktynowego/ Thomas Splettstoesser(23.02.2006)/commons.wikimedia.org |
Filamenty pośrednie to długie podobne do sznurów włókienka (o średnicy ok. 10 nm). Zbudowane są z białek fibrylarnych (m.in. laminy w filamentach pośrednich tworzących wyściółkę otoczki jądrowej, keratyna w filamentach pośrednich komórek nabłonkowych). Główną funkcją filamentów pośrednich jest usztywnienie komórek.
Mikrotubule to puste w środku rurki (o średnicy 25 nm) zbudowane z białka – tubuliny. Ściana mikrotubule zbudowana jest z 13 równoległych łańcuchów, utworzonych przez naprzemiennie leżące cząsteczki alfa- i beta- tubuliny. Mikrotubule mogą wydłużać się przez dodanie do ich końca cząsteczek tubuliny (polimeryzacja) lub skracać przez ich odłączenie (depolimeryzacja).
 |
| Budowa mikrotubuli/Karol007(20.09.2006)/commons.wikimedia.org |
Funkcje mikrotubul:
• nadają kształt komórkom (głównie zwierzęcym pozbawionym ściany komórkowej)
• utrzymują w odpowiednim położeniu w komórce poszczególne organelle
• budują wrzeciono podziałowe
• umożliwiają ruch wici i rzęsek
• ukierunkowują transport w komórce