Niedoczynność lub nadczynność gruczołu dokrewnego to schorzenie polegające na nieadekwatnym do zapotrzebowania wydzielaniu hormonu, co może prowadzić do rozwoju różnych stanów chorobowych. Do najważniejszych gruczołów dokrewnych zalicza się podwzgórze, przysadkę, tarczycę, nadnercza oraz trzustkę.
Podwzgórze jest gruczołem wydzielającym neurohormony, regulujące m.in. pracę przedniego i pośredniego płata przysadki (również gruczołu dokrewnego) co może prowadzić do kaskady zaburzeń hormonalnych. Poza tym podwzgórze wytwarza oksytocynę, regulującą skurcze macicy podczas porodu i wytwarzanie mleka przez kobiety karmiące oraz wazopresynę, kontrolującą gospodarkę wodno-elektrolitową. Niedobór oksytocyny może opóźnić akcję porodową oraz zaburzyć proces laktacji. Niedobór wazopresyny skutkuje moczówką prostą — nadmierną produkcją moczu, a jej nadmiar zbyt małą ilością wydalanego moczu.
Przysadka mózgowa produkuje m.in. hormony tropowe, które sterują pracą tarczycy, nadnerczy i gonad. Zaburzenia wytwarzania hormonów tropowych prowadzą do rozregulowania funkcjonowania tych gruczołów dokrewnych. Przysadka jest również miejscem produkcji somatotropiny (hormonu wzrostu) - niedobór tego hormonu w okresie dojrzewania prowadzi do karłowatości przysadkowej, niedoczynności tarczycy i niedojrzałości płciowej. Niedomiar hormonu wzrostu u dorosłych może skrócić długość życia, doprowadzić do niewydolności serca oraz zmniejszenia gęstości kości. Nadmiar somatotropiny w okresie dojrzewania prowadzi do gigantyzmu, u osób dorosłych do akromegalii. Przysadka jest również miejsce produkcji prolaktyny. Jej nadmiar prowadzi do zaniku cyklu miesięcznego i bezpłodności u kobiet, u mężczyzn do impotencji. Niedobór prolaktyny u kobiet skutkuje problemami z zajściem i utrzymaniem ciąży oraz ubogą laktacją.
Tarczyca to narząd produkujący tyroksynę, trójjodotyroninę i kalcytoninę. Niedoczynność tarczycy u dorosłych prowadzi do przybierania na wadze, chronicznego zmęczenia, obrzęku śluzowatego, powstania wola, spowolnienia akcji serca czy nieregularnego cyklu miesiączkowego. Wrodzona niedoczynność tarczycy jest przyczyną poważnego niedorozwoju umysłowego, zaburzeń ruchowych i spowolnionego metabolizmu. Niedoczynność tarczycy może być wywołana przez chorobę Hashimoto lub niedobór jodu w diecie (który jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy). Nadczynność tarczycy może być związana z autoimmunologiczną chorobą Gravesa-Basedowa i objawia się nadpobudliwością nerwową, drżeniem rąk, bezsennością, przyspieszonym oddechem, wytrzeszczem oczu i ogólnym osłabieniem organizmu. Niedobór kalcytoniny powoduje z kolei wzrost, a jej nadmiar spadek stężenie wapnia we krwi.
Nadnercza są miejscem produkcji takich hormonów jak adrenalina, noradrenalina i kortykosteroidy. Nadmiar produkowanych w rdzeniu nadnerczy adrenaliny i noradrenaliny prowadzi do podwyższenia ciśnienia tętniczego, większego stężenia glukozy we krwi, bólu głowy, nadmiernego pocenia się, kołatania serca i ciągłego uczucia niepokoju (wymienione hormony regulują odpowiedź organizmu na reakcje stresowe). Niedoczynność kory nadnerczy, która odpowiada za produkcję kortykosteroidów (m.in kortyzolu), jest przyczyną rozwoju chorony Addisona, która objawia się niskim ciśnieniem, hipoglikemią, spadkiem nastroju, utratą apetytu, osłabieniem, spadkiem masy ciała, nudnościami i wymiotami oraz charakterystycznymi przebarwieniami skóry. Nadczynność kory nadnerczy prowadzi do choroby Cushinga. Objawami tego schorzenia jest otyłość wywołana zaburzeniem gospodarki lipidowej, zaburzenia cyklu miesiączkowego, cukrzyca, zaburzenia emocjonalne i zmiany skórne.
Trzustka jest gruczołem dokrewnym wytwarzającym insulinę oraz glukagon — hormony opowiadające za regulację stężenia glukozy we krwi i jej magazynowania. Insulina pobudza proces transportu glukozy z krwi do wnętrza komórek. Niedobór insuliny może być spowodowany uszkodzeniem komórek B trzustki, co skutkuje rozwinięciem się cukrzycy typu I. Nadmiar tego hormonu (hiperinsulinemia) prowadzi do hipoglikemii (zbyt niskiego stężenia glukozy we krwi), co może wywołać wstrząs insulinowy. Hiperinsulinemia może być zapowiedzią zachorowania na cukrzycę typu II.