Hormony człowieka – charakterystyka i funkcje

Hormony są to związki biologicznie czynne, które uwalniane są to krwi przez gruczoły dokrewne, tkanki lub pojedyncze komórki. Hormony oddziałują tylko na wybrane komórki docelowe, które zaopatrzone są w specyficzne dla nich białkowe receptory komórkowe (zlokalizowane na błonie komórkowej lub w cytoplazmie). Zadaniem hormonów jest koordynacja i regulacja procesów biochemicznych i fizjologicznych zachodzących w różnych częściach organizmu, a przez to utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu, czyli homeostazy.

Klasyfikacja hormonów:

Pod względem budowy chemicznej hormony dzielimy na:

1. Hormony białkowe:

• hormony będące aminokwasami lub ich pochodnymi np. histamina, adrenalina;
• hormony będące peptydami np. oksytocyna, wazopresyna;
• hormony będące białkami prostymi np. insulina, prolaktyna;
• hormony będące białkami złożonymi (glikoproteinami) np. tyreotropina, folikulotropina;

2. Hormony steroidowe (pochodne cholesterolu) – androgeny, estrogeny, kortykoidy.

W zależności od miejsca powstawania hormony dzielimy na:

• hormony gruczołowe – są produkowane i wydzielane przez gruczoły dokrewne, mają rozległe działanie, ponieważ są uwalniana do krwi, wraz z którą docierają do odległych komórek docelowych np. insulina, glukagon, tyroksyna.
• hormony tkankowe – są produkowane i wydzielane przez wyspecjalizowane grupy komórek leżące w obrębie narządów pełniących inne funkcje niż wydzielnicza, ponieważ są uwalniane do pobliskich tkanek ich działanie jest lokalne np. gastryna, sekretyna, renina;
• neurohormony – są rodzajem hormonów tkankowych produkowanych przez komórki nerwowe np. hormony podwzgórza (liberyny, statyny);

Hormony podwzgórza i przysadki:

1. Przedni płat przysadki:

• somatotropina (hormon wzrostu) GH – oddziałuje na wszystkie komórki pobudzając organizm do wzrostu przez syntezę białek i rozkład tłuszczów, powoduje rozrost kości; w przypadku niedoboru objawia się karłowatością (u dzieci), a w przypadku nadmiaru występuje gigantyzm (u dzieci) lub akromegalia (u dorosłych).

• tyreotropina (hormon tyreotropwy) TSH – stymuluje tarczycę do wydzielania produkowanych przez nią hormonów oraz zwrotnie hamuje uwalnianie przez podwzgórze hormonu TRH (tyreoliberyny).

• adrenokortykotropina (hormon adrenokortykotropwy) ACTH – stymuluje korę nadnerczy do wydzielania produkowanych przez nią hormonów oraz zwrotnie hamuje uwalnianie przez podwzgórze hormonu CRH (kortykoliberyny).

• folikulotropina (hormon folikulotropwy) FSH – pobudza czynności gonad do wydzielania hormonów płciowych, umożliwia gametogenezę.

• lutropina (hormon luteinizujący) LH – współdziała z FSH; stymuluje rozwój ciałka żółtego, pobudza pęcherzyk Graafa do uwożenie oocytu, a komórki Leydiga do wydzielenia testosteronu.

• prolaktyna PRL – w czasie ciąży pobudza gruczoł sutkowy do wydzielania mleka, hamuje wydzielanie gonadotropin, co zatrzymuje owulację

• lipotropina LPH – przyspiesza trawienie tłuszczy do wolnych kwasów tłuszczowych, które są uwalniane do krwi.

2. Środkowy płat przysadki:

• melanotropina (hormon melanotropowy) MSH – oddziałuje na komórki barwnikowe skóry pobudzając w nich syntezę barwnika.

3. Tylni płat przysadki (magazynuje hormony podwzgórza):

• oksytocyna OT – wywołuje skurcz gruczołów mlecznych (pobudzenie do wydzielenia mleka) oraz dróg rodnych kobiety (skurcze jajowodów i błony mięśniowej macicy)

• wazopresyna (hormon antydiuretyczny) ADH – powoduje zmniejszenie ilości wody w moczu poprzez pobudzenie kanalików nerkowych do jej zwrotnego wchłaniania, podwyższa cieśnienie krwi (przez skurcz mięsni naczyń krwionośnych), razem z oksytocyną powoduje skurcze macicy i gruczołu sutkowego.

Hormony gruczołów obwodowych:

Gruczoł dokrewny	Hormon	Działanie	Skutki niedoboru	Skutki nadmiaru
Szyszynka	melatonina	oddziałując na ośrodki snu i czuwania reguluje dobowy rytm aktywności	opóźnione dojrzewanie płciowe	przedwczesne dojrzewanie narządów płciowych, zaburzenia snu u osób starszych
Tarczyca	tyroksyna (T4) trójjodotyronina (T3)	pobudza tempo przemian metabolicznych	u dzieci: kretynizm u dorosłych: wole, obrzęk śluzowaty	choroba Basedowa (podwyższenie temperatury ciała, pocenie się, nerwowość, wychudzenie organizmu)
	kalcytonina	reguluje gospodarkę wapniową – zatrzymuje wapń w kościach
Przytarczyce	parathormon	reguluje gospodarkę wapniową – odprowadza wapń z kości i podwyższa jego poziom we krwi	niskie stężenie wapnia we krwi, zburzenie krzepnięcia krwi, zbyt duża pobudliwość nerwów mięśni	wysokie stężenie wapnia we krwi, odwapnienie kości
Grasica	tymozyna	przyczynia się do wzrostu odporności, warunkuje dojrzewanie limfocytów typu T	obniżenie odporności (spadek liczby limfocytów we krwi i zanik odpowiedzi typu komórkowego)
Trzustka  – komórki α	glukagon	podwyższa poziom cukru we krwi
Trzustka  – komórki β	insulina	obniża poziom cukru we krwi	cukrzyca insulinozależna	spadek cukru we krwi (omdlenia, drgawki, śpiączka)
Nadnercza – kora	aldosteron i inne mineralokortykoidy	reguluje gospodarkę wodno- mineralną	zmniejszona resorpcja jonów Na+ i K+,	Zwiększona resorpcja jonów Na+ i K+,
	kortyzol i inne glikokortykoidy	reguluje gospodarkę węglowodanową,  hamuje reakcje odpornościowe	choroba Addisona	choroba Cushinga
Nadnercza – rdzeń	adrenalina	mobilizuje organizm do walki (podwyższenie ciśnienia i poziomu cukru we krwi, przyspieszenie tempa metabolizmu, akcji serca, szybkości oddechu)
Jądra	testosteron	wpływa na rozwój drugorzędowych cech płciowych męskich oraz popęd seksualny, reguluje proces dojrzewania plemników, pobudza syntezę białek i przyrost masy ciała	obniżona synteza białek, niemęska budowa ciała, brak zarostu na twarzy, wysoki głos, zaburzenia płodności	przedwczesne dojrzewanie chłopców, maskulinizacja u dziewczynek
Jajniki	estrogeny	wpływają na rozwój drugorzędowych cech płciowych żeńskich oraz popęd seksualny, regulują przebieg cyklu owulacyjnego	niekobieca budowa ciała, wąskie biodra, mało tkanki tłuszczowej, zaburzenie płodności i popędu seksualnego
	progesteron	przygotowuje błonę śluzową macicy na przyjecie zarodka, kontroluje przebieg ciąży