Układ hormonalny tworzą gruczoły, które pod względem funkcjonalnym może podzielić na:
• gruczoły dokrewne czyste – ta takie, których podstawową funkcją jest wewnętrzne wydzielanie hormonów (np. tarczyca, przytarczyce, grasica, nadnercza)
• gruczoł dokrewne mieszane – to takie, które jednocześnie pełnią funkcje wewnątrzwydzielniczą i zewnątrzwydzielniczą (np. gonady, trzustka)
Przysadka mózgowa jest niewielkim gruczołem o masie 0,6g wchodzącym w skład międzymózgowia. Leży w zagłębieniu czaszki, u postawy mózgu. Z podwzgórzem łączy się za pośrednictwem lejka. Składa się trzech płatów:
• przedniego – wydziela hormony tropowe regulujące pracę innych gruczołów (adrenokortykotropinę, tyreotropinę, lipotropinę i gonadotropiny: folikulotropinę, hormon luteinizujący) oraz hormon wzrostu i prolaktynę
• środkowego – to szczątkowy płat, który wydziela hormon melanotropowy (MSH)
• tylnego – nie wytwarza własnych hormonów, lecz magazynuje hormony produkowane w podwzgórzu: wazopresynę i oksytocynę
 |
|
Lokalizacja przysadki mózgowej (przekrój strzałkowy)/Patrick J. Lynch |
Szyszynka jest to niewielki, owalny gruczoł będący częścią międzymózgowia. Leży powyżej móżdżka, między prawą i lewą półkulą mózgu. Wydziela melatoninę regulująca rytm snu i czuwania.
Tarczyca jest dużym gruczołem ważącym 30-60 gram. Znajduje się w dolnej części szyi, poniżej krtani. Składa się z dwóch płatów, położonych po bokach tchawicy. Od zewnątrz tarczyca otoczona jest łącznotkankową torebką, a wnętrze wypełni miąższ zbudowany z pęcherzyków, które magazynują jod wychwytywany przez ten gruczoł. Tarczyca wydziela tyroksynę i trójodotyroninę, które wpływają na tempo przemian metabolicznych oraz kalcytoninę, która (przy współudziale parathormonu) reguluje poziom wapnia we krwi.
Przytarczyce to niewielkie gruczoły, które zazwyczaj leżą w okolicy tarczycy (rzadziej w grasicy, worku osierdziowym, czy śródpiersiu). Najczęściej występują w liczbie dwóch par, ale w sumie może być ich osiem. Produkują parathormon, który (przy współudziale kalcytoniny) reguluje poziom wapnia we krwi.
Trzustka to długi i wąski, dość duży gruczoł, który waży 70-90 gram. Położona jest w górnej części jamy brzusznej, tuż obok dwunastnicy. Wnętrze trzustki wypełnia zwarty miąższ, który ma pęcherzykowatą budowa. Pod względem czynnościowym trzustka należy do dwóch układów: pokarmowego (produkcja soku trzustkowego) i dokrewnego (produkcja hormonów). Funkcję wewnątrzwydzielniczą spełniają rozproszone w miąższu zgrupowania komórek tzw. wysepki Langerhansa. Trzustka wydziela insulinę (komórki α) i glukagon (komórki β), które regulują poziom cukru we krwi.
Nadnercza są to parzyste, niewielkie gruczoły o masie 10-18 gramów. Położone są na górnych biegunach nerek. Składają się z dwóch elementów różniących się pochodzeniem, budową anatomiczną i pełnionymi funkcjami. Zewnętrzną warstwa o pochodzeniu mezodermalnym to kora, a wywodząca się z ektodermy leżąca we wnętrzu część to rdzeń. Kora nadnerczy produkuje glikokortykoidy (regulują metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczy), mineralokortykoidy (regulują gospodarkę wodno-mineralną) i androgeny (regulują pracę męskich gruczołów rozrodczych). Rdzeń nadnerczy wydziela neurohormony – adrenalinę i noradrenalinę, które regulują mechanizmami działającymi w warunkach zagrożenia organizmu.
Grasica jest dość dużym gruczołem (u osób młodych waży około 25gramów, wraz z wiekiem zarasta tłuszczem, zmniejsza się i przestaje pełnić swoją pierwotną funkcję) leżącym w śródpiersiu środkowym, zaraz za mostkiem. Grasica produkuje tymozynę, która reguluje procesy odpornościowe m.in. poprzez pobudzenie do dojrzewania limfocyty typu T, które opowiadają za odporność komórkową.
Jądra są to parzyste narządy o owalnym kształcie należące funkcjonalnie do dwóch układów: rozrodczego i dokrewnego. Za produkcję hormonów odpowiadają komórki Leydiga (inaczej zwane komórkami interstycjalnymi), które rozmieszczone są w tkance śródmiąższowej, pomiędzy kanalikami nasiennymi. Komórki te wydzielają androgeny, które warunkują rozwój drugorzędowych męskich cech płciowych.
Jajniki są to parzyste narządy o owalnym kształcie należące funkcjonalnie do dwóch układów: rozrodczego i dokrewnego. Za produkcję hormonów odpowiadają komórki pęcherzyka Graafa i ciałka żółtego. Pierwsze produkują estrogeny, które są odpowiedzialne za rozwój drugorzędowych cech płciowych żeńskich, a drugie progesteron, który warunkuje prawidłowy przebieg ciąży.