Układ odpornościowy zwany tez układem immunologicznym zbudowany jest z:
• tkanki tworzącej narządy limfatyczne takie jak: szpik kostny, grasica, śledziona, węzły chłonne;
• komórek odpornościowych swobodnie krążących w płynach ciała: limfocytów T i B, komórek plazmatycznych, granulocytów i makrofagów oraz wydzielanych przez nie związków (przeciwciała, cytokiny);
• naczyń limfatycznych.
Układ odpornościowy jest zdolny do rozpoznania obcych komórek i skierowania przeciwko nim odpowiedzi immunologicznej. Dzięki niemu nasz organizm może zwalczać infekcje, wywołane przez drobnoustroje (wirusy, bakterie, pierwotniaki), a także rozwijające się w jego obrębie pasożyty. Ponadto komórki odpornościowe usiłują stawić czoła nowotworom, choć w tym przypadku walka jest bardzo trudna i niestety często przegrana. Układ odpornościowy, broniąc się przed intruzami utrudnia dokonanie przeszczepów, a niekiedy reakcje obronne kieruje przeciwko własnym prawidłowo rozwiniętym komórkom (choroby autoimmunizacyjne).
Słownik podstawowych pojęć stosowanych w immunologii:
Antygeny – obce dla organizmu substancje, które wywołują reakcje immunologiczną.
Alergeny – rodzaj antygenów (np. kurz, sierść, pyłki traw), które po wniknięciu do organizmu wywołuje reakcję alergiczną.
Bazofile - komórki, które uczestniczą w reakcji anafilaktycznej (magazynują histaminę); zdolne do fagocytozy.
Cytokiny – białka, które powodują wzrost, namnażania oraz pobudzenie komórek biorących udział w reakcji odpornościowej.
Eozynofile – komórki odpowiedzialne za zabijanie niektórych pasożytów; zdolne do fagocytozy.
Komórki NK (Natural Kiler) – komórki odpowiedzialne za zabijanie komórek nowotworowych i zainfekowanych wirusem.
Limfocyty B – komórki odpowiedzialne za rozpoznawanie antygenów, różnicują się w plazmocyty.
Limfocyty Th (pomocnicze) – komórki, które wspomagają odpowiedź immunologiczną i produkują cytokiny.
Limfocyty Ts (surpresorowe) – komórki, które hamują odpowiedź immunologiczną i produkują cytokiny.
Limfocyty Tc (cytotoksyczne) – komórki odpowiedzialne za zabijanie komórek docelowych.
Monocyty, Makrofagi (komórki żerne) - komórki odpowiedzialne za zabijanie mikroorganizmów oraz innych obcych ciał; produkują cytokiny; zdolne do fagocytozy.
Neutrofile – komórki odpowiedzialne za zabijanie mikroorganizmów, zdolne do fagocytozy.
Plazmocyty – komórki odpowiedzialne za produkcję przeciwciał (powstają z limfocytów B).
Przeciwciała – wytwarzane przez plazmocyty (zaktywowane limfocyty typu B) glikoproteiny osoczna, które wiążą się antygenami.
Reakcja immunologiczna – uruchomienie przez organizm mechanizmów mających na celu unieszkodliwienie lub zniszczenie określonego antygenu.