Autoimmunizacja to reakcja obronna organizmu skierowana przeciwko własnym właściwie rozwiniętym komórkom. W każdy organizmie znajduje się pewna ilość komórek autoreaktywnych, czyli takich które są skierowane przeciwko własnym antygenom. Komórki te są niezbędne do prawidłowego oczyszczania organizm z zamierających tkanek. Organizm poprzez różnorodne mechanizmy broni się przed nadmiernym wzrostem tych komórek, aby nie doprowadzić do zapoczątkowania odpowiedzi autoimmunologicznej. Brak odpowiedzi komórkowej i humoralnej na własne antygeny nazywa się autotolerancją. W pewnym warunkach może dojść zaburzenia równowagi, a tym samym nadmiernej aktywności układu odpornościowego i odpowiedzi skierowanej przeciwko własnym tkankom i narządom.
Choroby autoimmunologiczne (autoimmunizacyjne) uwarunkowane są wieloma czynnikami. Pomimo olbrzymiego postępu w medycynie, chorób tych nie można wyleczyć, ani nawet zapobiec ich postępowi. Chorym podaje się leki łagodzące ciężkie objawy, dzięki którym odczuwają oni chwilową poprawę samopoczucia. Charakterystyczne dla chorób autoimmunizacyjnych są bowiem następujące po sobie okresy poprawy i pogorszenia się stanu pacjenta.
W zależności od lokalizacji autoantygenu mówimy o dwóch rodzajach chorób. W przypadku chorób narządowo swoistych autoantygen znajduje się w określonym narządzie lub tkance. Jeśli zaś autoantygeny występują powszechnie w całym organizmie to zmiany chorobowe dotyczą wielu narządów, a choroby takie nazywamy układowymi.
Przykłady chorób autoimmunizacyjnych narządowo swoistych:
• Stwardnienie rozsiane (SM) – niszczenie przez układ immunologicznych osłonek mielinowych neuronów; objawy: zapalenie nerwu wzrokowego, oczopląs, podwójne widzenie, niedowład kończyn, ataksja;
• Choroba Addisona – reakcja immunologiczna skierowana przeciwko własnym komórkom nadnerczy w wyniku czego następuje zanik kory nadnerczy; objawy: brunatne zabarwienia skóry i błon śluzowych, zaburzenie przemiany materii, niskie ciśnienie, bezsenność, nerwowość, przygnębienie, wstrząs, zapaść;
• Cukrzyca typu I – reakcja immunologiczna skierowana przeciwko własnym komórkom trzustki; polega na niszczeniu komórek β wysepki Langerhansa, w efekcie czego następuje utrata zdolności wydzielania insuliny obniżającej poziom cukru we krwi; objawy: suchość w ustach, wzmożone pragnienie, wielomocz, gwałtowne chudnięcie, osłabienie, powiększenie wątroby; w skrajnych wypadkach śpiączka.
Przykłady chorób autoimmunizacyjnych układowych:
• Toczeń układowy – niszczenie przez układ immunologicznych narządów wewnętrznych tj. nerki, płuca, serce, mózg;
• Reumatoidalne zapalenia stawów – niszczenie przez układ immunologicznych błony maziowej stawów, w efekcie czego następuje obrzmienie i pogrubienie stawów oraz ograniczenie ich ruchomości.