Do chorób zakaźnych człowieka, wywoływanych przez protisty zalicza się m.in.: malarię, toksoplazmozę, lambliozę, czerwonkę pełzakowatą, rzęsistkowicę.
Malaria to choroba tropikalna wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium (Zarodziec). Wektorem zarodźców są samice komarów z rodzaju Anopheles. Malaria jest najczęstszą chorobą zakaźną na świecie. Co roku choruje na nią ponad 220 mln osób, z czego 2 do 3 mln umiera. Obszar występowania tego pasożyta obejmuje kraje strefy tropikalnej i subtropikalnej (m.in. środkową Afrykę, południową Azję oraz Amerykę Środkową i część Południowej).
Człowiek jest dla zarodźca malarii żywicielem pośrednim. Podczas ukąszenia komarzycy następuje transfer sporozoitów (zarodników) do krwiobiegu człowieka i dalej do komórek wątroby, gdzie sporozoity przekształcają się w schizonta. Kolejnym etapem jest wielokrotny podział schizontów, które następnie pękają i uwalniają merozoity. Ta forma rozwojowa atakuje erytrocyty i prowadzi do ich rozpadu. To głównie niszczenie krwinek czerwonych wywołuje objawy chorobowe tj. dreszcze, wysoką gorączkę, ból głowy, biegunkę. W zależności od rodzaju zarodźca napady wysokiej gorączki mogą występować co 24, 48 lub 72h. Malarię leczy się m.in. chininą, chlorochiną czy meflochiną.
Toksoplazmoza to choroba wywoływana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Człowiek jest żywicielem pośrednim w cyklu rozwojowym tego pierwotniaka, żywicielem ostatecznym jest z kolei kot domowy. Źródłem zarażenia może być pokarm zanieczyszczony kałem, moczem lub śliną zwierząt przenoszących trofozoity T. gondii. Trofozoity tworzą cysty w różnych tkankach żywiciela pośredniego (w tym w układzie nerwowym), upośledzając ich działanie. Objawy towarzyszące toksoplazmozie to gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, ogólne osłabienie, zapalenie mózgu i opon mózgowych. Najniebezpieczniejszą formą toksoplazmozy jest jej postać wrodzona. Nabywana jest przez płód za pośrednictwem zakażonej matki. Stopień upośledzenia płodu wywołany chorobą zależy od stopnia zaawansowania ciąży w momencie zakażenia. Toksoplazmoza wrodzona może prowadzić do małogłowia, wodogłowia, zwapnienia śródmózgowego, zapalenia siatkówki i naczyniówki, małopłytkowości, zapalenia mięśnia sercowego, hepatomegalii czy hipotrofii. Z tego względu konieczna jest profilaktyka kobiet w ciąży pod kątem zakażenia toksoplazmozą.
Lamblioza (giardioza) to choroba jelita cienkiego wywoływana przez wiciowca ogoniastka jelitowego (Giardia intestinalis). Do zarażenia może dość po wypiciu zanieczyszczonej cystami wody lub przez kontakt z chorym psem, kotem czy innym człowiekiem. Ogoniastek przyczepia się do ściany jelita czczego lub dwunastnicy i zaczyna rozmnażać, po czym powstałe cysty są wydalane wraz z kałem. W większości przypadków zakażenie ma przebieg bezobjawowy. W przypadku rozwinięcia się choroby objawy pojawiają się między 1 a 3 tygodniem od zakażenia i są to nudności, brak apetytu, wzdęcia, gwałtowne wypróżnianie się, bóle brzucha i podwyższona temperatura. Lambiozę leczy się m.in. tinidazolem, metronidazolem.
Czerwonka pełzakowata (pełzakowica, ameboza) to choroba układu pokarmowego wywoływana przez pierwotniaka pełzaka czerwonki (Entamoeba histolytica), dla którego człowiek jest głównym żywicielem. Strefami endemicznymi dla pełzaka czerwonki są obszary subtropikalne i tropikalne. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, na skutek spożycia wody zawierającej cysty pasożyta. Pełzakowica może przybrać formę ostrą lub przewlekłą. Ostra pełzakowica jelitowa objawia się krwawą biegunką, bólami brzucha, nudnościami oraz gorączką. Postać przewlekła charakteryzuje się okresowymi biegunkami, nadwrażliwością jelit, chudnięciem, stanami podgorączkowymi i niedokrwistością. Czerwonka pełzakowata może prowadzić do powikłań w formie ropnia pełzakowego wątroby lub pełzakowego guza okrężnicy. Zakażenia pełzakiem czerwonki mogą również przebiegać bezobjawowo.
Rzęsistkowica jest wywoływana przez rzęsistka pochwowego (Trichomonas vaginalis), jest chorobą układu moczowo-płciowego (w szczególności pochwy, cewki moczowej, prostaty), przenoszoną drogą płciową lub przez kontakt ze środkami higienicznymi osoby zakażonej. Objawami choroby jest stan zapalny dróg moczowo-płciowych w tym pieczenie i pół cewki moczowej, częstomocz, plamiste, nieprzyjemne upławy, bolesne oddawania moczu. W leczeniu stosowane są pochodne imidazolu np. metronidazol, tynidazol. Ważne w unikaniu zakażeń rzęsistkowicą jest stosowanie prezerwatyw lub chusteczek oralnych.