Świat i Europa po I wojnie światowej

Podpisany 28 czerwca 1919 roku traktat wersalski, jak również związane z nim utworzenie Ligii Narodów – pierwszej tego typu międzynarodowej organizacji spowodowało otwarcie nowego rozdziału w historii Europy. I wojna światowa przyniosła szereg zmian na arenie politycznej i społecznej w Europie i na świecie.

Doszło do upadku starych potęg europejskich, jakimi były cesarstwa Rosji, Niemiec i Austro – Węgier. Powstałe na ich gruzach młode państwa toczyły ze sobą różnego rodzaju konflikty, mające pozwolić ustalić nowe granicy. Szczególnie dramatyczny przebieg miała trwająca na terytoriach rosyjskich wojna domowa. Siły komunistów starały się przejąć władzę nad całym terytorium byłego Imperium, walcząc zarówno z rosyjskimi siłami „białych”, jak również republikami bałtyckimi, Ukrainą i Polską. Trwające do 1921 – 1922 walki pozwoliły zachować niepodległość Polski i państw bałtyckich, jednakże zgniotły młode państwo ukraińskie, jak również zakończyły się całkowitą klęską sił „starej władzy”. Owocem zwycięstwa bolszewików było utworzenie w roku 1922 nowego państwa, jakim był ZSRR. Komuniści starali się także przejąć władzę w innych krajach, do najtragiczniejszych wydarzeń doszło na Węgrzech, gdzie jednak udało się pokonać siły czerwonych, nawet mimo przejściowego utworzenia Węgierskiej Republiki Rad.

Również Niemcy przeżywali trudny okres. Państwo to utraciło duże połacie terenów na rzecz Polski w latach 1918 – 1921, zarówno w wyniku decyzji zwycięzców, jak i klęski w walce zbrojnej. Państwo niemieckie zostało pozbawione armii i praktycznie zdegradowane do roli pariasa w polityce międzynarodowej. Władza z trudem była utrzymywana dzięki sojuszowi generałów Reichswery i socjalistycznych polityków z umiarkowanego SPD. W latach 1919 – 1923 doszło do szeregu prób przejęcia władzy przez różnorakie frakcje polityczne, od komunistów po monarchistów, jednakże rządowi centralnemu udało się ostatecznie utrzymać ster władzy.

Zupełnie inaczej sytuacja wyglądała w pokonanej Turcji, gdzie dotkliwa klęska i utrata znacznej części terytorium (m.in. całej Palestyny) doprowadziła do wrzenia i wewnętrznie sterowanej rewolucji. Grupa nastawionych proeuropejsko „młodych Turków”, z Mustafą Kemalem na czele, obaliła sułtana i wprowadziła projekt szeroko zakrojonych reform społecznych. Zwycięska wojna z Grecją doprowadziła do rewizji części postanowień powojennych i odzyskania przez Turków niektórych straconych terytoriów (Traktat w Lozannie 1923). Mustafa Kemal, wkrótce nazwany „Ataturkiem”, czyli „ojcem Turków” doprowadził do radykalnych reform społecznych, znosząc wiele ustaw związanych z prawem religijnym, doprowadzając do westernizacji prawa i obyczajów tureckich. Pozwoliło to Turcji na znacznie aktywniejszy udział w polityce europejskiej.

Jednym z wielu problemów trapiących Europę była sprawa weteranów I wojny światowej. Wielu z nich zostało zmobilizowanych tuż przed ukończeniem nauki w zawodzie, toteż po czterech latach na froncie wychodzili z wojska bez zawodu i bez możliwości znalezienia pracy, nauczeni jedynie zabijania. Byli żołnierze często czuli się oszukani przez społeczeństwo i porzuceni. Stąd też popularność różnego rodzaju związków kombatanckich, które dawały zdemobilizowanym poczucie siły i na swój sposób zastępowały rodzinę i pracę. Szczególnie silne były organizacje powstałe na terenie Niemiec i Włoch. Tam też stanowiły one z czasem bazę dla dwóch przyszłych dyktatorów – Benito Mussoliniego i Adolfa Hitlera. Również w innych krajach (w tym np. Polsce), legenda frontowa pozwalała różnego rodzaju słynnym wodzom na przejęcie mniej lub bardziej dyktatorskiej władzy. Stąd też dwudziestolecie międzywojenne to okres rządów silnej ręki w Europie.