Konferencja w Spa (1920) i jej postanowienia

Wypracowany w wyniku konferencji paryskiej (1919) nowy ład europejski miał w założeniu ukształtować nowoczesną, wolną od wojen Europę. Założenia te przyświecały zwłaszcza przedstawicielom zwycięskich krajów Ententy, którzy chcieli teraz pełnić rolę arbitrów w różnorakich konfliktach europejskich, które wybuchły tuż po zakończeniu wojny. Już wkrótce po wejściu w życie traktatu wersalskiego jednak okazało się, że zachwiana przez wojnę scena polityczna Europy, jak również pewne gospodarcze aspekty nie mogą być rozwiązane jedynie przez  jeden traktat. Stąd też narodziła się potrzeba zorganizowania międzynarodowej konferencji, która miała rozwiązać najbardziej palące problemy.

Do spotkania przedstawicieli państw europejskich doszło pomiędzy 5. a 16. lipca 1920 roku w belgijskim uzdrowisku w Spa. Była to pierwsza konferencja powojenna, na której delegatom niemieckim pozwolono na czynny, a nie jedynie bierny udział. Oprócz delegacji Ententy i Niemiec na konferencję przybyli m.in. dyplomaci z Polski i Czechosłowacji, mniejsze lub większe wpływy mieli też politycy litewscy.

Dla przedstawicieli zwycięskiej Ententy najważniejszą sprawą na konferencji były ustalenia dotyczące wykonywania postanowień traktatu wersalskiego przez Niemcy, które często sabotowały egzekucję szczególnie przykrych dla nich postanowień. Rozmawiano także nad możliwościami spłaty przez Niemcy reparacji wojennych. Delegacja niemiecka nie była w stanie uzyskać większych sukcesów w najbardziej kluczowych dla siebie kwestiach, jak na przykład redukcja wojska, zezwolono jedynie na niewielkie ustępstwa w sprawie terminów wykonania poszczególnych ustaleń.

Z kolei dla delegacji polskiej szczególnie ważny był arbitraż Ententy w sprawie granic polskich z Czechosłowacją i Litwą. Decyzją rady sojuszniczej zarządzono, że Wilno powinno przypaść Litwie – wyroku tego Polacy nie chcieli zaakceptować, co już wkrótce pokazał „bunt” Żeligowskiego. Dokonano również arbitralnego podziału terytoriów spornych pomiędzy Polską a Czechosłowacją, zwłaszcza Śląska Cieszyńskiego, odchodząc tym samym od wcześniejszych planów zrealizowania plebiscytu. W rezultacie tereny tzw. Zaolzia przypadły w udziale Czechosłowacji. Było to spowodowane obawami z powodu krytycznej sytuacji wojsk polskich na froncie bolszewickim.

Na konferencji w Spa została właśnie zaprezentowana propozycja linii demarkacyjnej, która miałaby oddzielać wojska polskie i bolszewickie, później zaś stanowić podstawę do negocjacji granic, tzw. linia Curzona (od nazwiska brytyjskiego dyplomaty, Lorda Curzona, twórcy koncepcji), Linia demarkacyjna na Bugu była rezultatem klęsk polskich i realnej groźby zdobycia Warszawy przez bolszewików, nie znalazła ona jednak uznania ani wśród Polaków, ani bolszewików. Ci drudzy nie zamierzali zadowalać się takim kompromisowym rezultatem w czasie, gdy mieli realną nadzieję na zajęcie całego terytorium, po zwycięstwie w bitwie warszawskiej i kontrofensywie z oczywistych względów również Polacy nie byli zainteresowani taką linią graniczną.

Konferencja w Spa była pierwszą powersalską próbą naprawienia stosunków politycznych w powojennej Europie, okazało się jednak, że blizny spowodowane przez Wielką Wojnę nie były aż tak proste do zaleczenia. Stąd też całe lata 20. były wypełnione kolejnymi zjazdami dyplomatów, starających się utrzymać i usprawnić nowy ład w Europie.