Państwo totalitarne i autorytarne - porównanie (podobieństwa, różnice)

W czasach PRL – u i budowy ustroju socjalistycznego w Polsce jednym z najczęstszych zjawisk widocznych w historiografii było utożsamianie systemu totalitarnego i autorytarnego. Wiązało się to oczywiście z celami i legitymizacją nowej władzy w Polsce – stawianie w jednym rzędzie sanacyjnej Polski i nazistowskich Niemiec usprawiedliwiało zmianę ustroju na socjalistyczny. Modne stało się  wtedy określenie „faszystowska sanacja”. Jednakże należy pamiętać, że dzisiaj odchodzi się od takich uogólnień i zrównywania. Różnice w działaniu systemu autorytarnego i totalitarnego znacznie zmieniały pozycję zarówno obywatela, jak i państwa.

Jednym z podobieństw obu systemów jest oczywiście silny nacisk propagandowy położony na kreowanie wizerunku wodza. W systemie totalitarnym wprowadzany jest zwykle kult jednostki, polegający na przedstawianiu przywódcy jako istoty idealnej, nie posiadającej wad, biegłej w każdej dziedzinie. Z kolei w systemie autorytarnym kult wodza opierany jest zwykle na jego przeszłych dokonaniach i osobistej charyzmie. Stąd też w większości państw autorytarnych przywódcami byli uznani wojskowi, weterani wojenni, cieszący się szacunkiem za dokonania.

W państwie totalitarnym kluczową sprawą, o którą dba władza jest całkowita kontrola nad życiem obywatela, jak również oficjalne tępienie wszelkiej opozycji. Obywatel pozbawiony jest praktycznie możliwości wpływania na politykę, pozbawiony jest swobody wyboru. W państwie autorytarnym opozycja jest w różnym stopniu tolerowana, o ile nie zagraża pozycji władzy. Zwykle dba się również o pozory wolnego wyboru, jak również stara się o realne zdobycie poparcia. Policja polityczna działa zwykle dyskretniej, nie eliminując przeciwników tak ostentacyjnie, jak ma to miejsce w totalitaryźmie. W obu systemach ważną rolę odgrywa za to aparat propagandowy, mający na celu odpowiednie nastawienie społeczeństwa wobec rządzących. W obu systemach często rząd tworzy różnego rodzaju formacje paramilitarne, młodzieżowe itp., które zrzeszają zwolenników systemu i dbają o ich odpowiednie wychowanie „ideologiczne”. Jednakże w systemie totalitarnym przynależność do takich organizacji jest masowa i często obowiązkowa, podczas gdy w autorytaryzmie zazwyczaj ochotnicza, dobrowolna.

W totalitarnym systemie władzy państwo dąży aktywnie do przejęcia kontroli nad przemysłem i interwencjonizmem państwowym. W większości z nich ważną rolę odgrywają również różnorakie świadczenia socjalne, którymi utrzymuje się społeczeństwo w przywiązaniu do władzy. Większość państw autorytarnych skłania się z kolei ku bardziej nacjonalistycznym i prawicowym formom gospodarki, z mniejszą kontrolą państwa, ale za to tworzeniem wielu monopoli.