Faszyzm we Włoszech - przyczyny (geneza), cechy, historia

Przełom XIX i XX wieku jest w Europie okresem narodzin nowych form nacjonalizmu, znacznie różniących się od jego wcześniejszych odmian. Niekiedy nowoczesny nacjonalizm przyjmował formę idei połączenia wszystkich narodów wywodzących się z jednego pnia w jedno państwo (pangermanizm, panslawizm, panturkizm). W innych wypadkach koncentrował się bardziej na ukazaniu potrzeby solidarności w obrębie jednej narodowości, nawet kosztem innym. To właśnie owa ostatnia postawa stała się podstawą dla całkiem nowej ideologii, jaką był faszyzm.

Za „ojca” włoskiego faszyzmu uważa się Benito Mussoliniego, mimo że już wcześniej istnieli różnoracy myśliciele i działacze polityczni, którzy wyrażali podobne poglądy. Jednak dopiero Mussolini był w stanie połączyć owe idee w spójny ruch, który, opierając się na poparciu wśród weteranów wojennych i działalności różnorakich bojówek, był w stanie przejąć władzę we Włoszech na początku lat 20.

Samo słowo „faszyzm” wywodzi się od włoskiego terminu „fascismo”, oznaczającego pęk rózeg, będących symbolem władzy liktorskiej w starożytnym Rzymie. Mussolini często nawiązywał w swoich pracach i dziełach do tradycji Imperium Romanum, marząc o jego odbudowie.

Jednym z podstawowych założeń faszyzmu było podporządkowanie obywateli państwu, nie zaś na odwrót. W ideologii faszystowskiej jednostka nie była tak ważna, jak całe społeczeństwo. Naród powinien stanowić jedność, opierającą się wszelkim próbom zakłócenia równowagi płynącym z zewnątrz. Stąd też kult siły i militaryzmu, widzianego jako jedyna droga do obrony przed wrogami. Faszyzm od zawsze wiązał się z silnym nacjonalizmem, chociaż w wydaniu włoskim nie był on aż tak radykalny, jak chociażby w narodowym socjalizmie. Istotnym elementem włoskiego faszyzmu była ważna rola wodza ("duce"), który miał prowadzić naród do zwycięstwa, jak również jedynej legalnej partii, która to ingerowała w życie obywateli „dla ich własnego dobra”. W kwestiach polityczno – gospodarczych faszyzm przeciwstawiał się ostro zarówno komunizmowi, jak i liberalizmowi. Jednocześnie promowano wielodzietność i kult tężyzny fizycznej. Faszyści wierzyli w „przetrwanie najsilniejszych”, naród powinien na drodze ewolucyjnej oczyścić się z elementów słabych i wadliwych osobników. Gospodarczo faszyzm popierał wielkie kartele, uważał też konieczność kontroli państwa nad produkcją, w mniejszym lub większym stopniu.

Idee włoskiego faszyzmu stały się podstawą dla wielu podobnych mu ruchów w całej Europie, początkowo jednak nie był odbierany znacząco inaczej w porównaniu do innych europejskich państw autokratycznych. W ówczesnej Europie rządy „silnej ręki” były uważane za coś typowego. Dopiero przejęcie władzy przez Hitlera i wprowadzenie przez niego znacznie agresywniejszej odmiany faszyzmu – nazizmu, doprowadziły do zmiany sposobu patrzenia na faszyzm. Obecnie jest on uznawany za jedną ze zbrodniczych ideologii.