Zygmunt III Waza – syn króla szwedzkiego Jana III oraz Katarzyny Jagiellonki, panował w Polsce w latach 1587 – 1632. Od roku 1592 był również królem Szwecji, aż do detronizacji w roku 1599. Natomiast drogę do tronu Rzeczpospolitej w dużej mierze utorował mu Jan Zamoyski, pierwsza osoba po monarsze w państwie, która piastowała dwa istotne urzędy – kanclerza koronnego oraz hetmana wielkiego koronnego.
Zygmunt III Waza – Polityka zagraniczna
Wykorzystując okres zamętu w Rosji – wielka smuta, Zygmunt III Waza podjął działania, których celem miało być opanowanie tronu carskiego. Nie licząc się z wolą sejmu ani też nie czekając na jego zgodę, w roku 1609 król Polski rozpoczął interwencje w Moskwie. Rozpoczęła się ona od oblężenia Smoleńska – został zdobyty w roku 1611.
Następnie w bitwie pod Kłuszynem, w roku 1610 wojska polskie pod dowództwem Żółkiewskiego rozbiły sprzymierzone siły rosyjsko – szwedzkie. Po tym wydarzeniu hetman wkroczył i opanował Moskwę. Pomimo, iż bojarzy wysunęli propozycje oddania tronu moskiewskiego synowi Zygmunta Wazy – Władysławowi, w zamian za jego przejście na prawosławie, monarcha polski odrzucił tę propozycje. Ostatecznie przeciwko polakom wybuchł ogólnonarodowy bunt, po którym Polacy opuścili Moskwę, a nowym carem został Michał Romanow.
Jednocześnie poza konfliktami z Rosją, Rzeczpospolita stanęła również przed zagrożeniem szwedzkim. Poza kwestią Infant, o które walczyły wszystkie kraje nadbałtyckie, dochodziły również sprawy dynastyczne. Zygmunt III Waza utracił bowiem na rzecz swojego stryja Karola IX koronę szwedzką. W tej sytuacji król polski ogłosił inkorporacje Estonii do Rzeczpospolitej – obiecaną w jego pacta conventa.
Wywołało to opór ze strony szwedzkiej – Karol IX zaatakował polskie Inflanty. Pomimo, iż strona polska nie była przygotowana na ten atak, wojskom Rzeczpospolitej udało się rozbić silniejszą armię Szwedów – bitwa pod Kircholmem w roku 1605.
W okresie panowania Zygmunta Wazy Rzeczpospolita pośrednio była również uwikłana w wojnę trzydziestoletnią. Opowiedziała się po stronie Habsburgów – w roku 1619 miała miejsce tzw. pierwsza odsiecz wiedeńska. Strona polska była również zaangażowana poprzez kolejną wojnę ze Szwecją oraz Rosją, która była z nimi wówczas sprzymierzona.
Zygmunt III Waza – Polityka wewnętrzna
W swoich działaniach Zygmunt Waza opowiadał się zdecydowanie za obozem prohabsburskim. Jego obydwie żony pochodziły z tej dynastii – Anna oraz Konstancja. W efekcie takiej orientacji króla nie tylko narastał konflikt między nim a Zamoyskim, ale również wzmocniło to obóz kontrreformacji w kraju.
Ponadto jeszcze na początku swoich rządów w Rzeczpospolitej, monarcha miał prowadzić tajne rozmowy z Habsburgami – w zamian za pomoc finansową, która była mu niezbędna w walce o tron szwedzki, miał im odstąpić koronę polską. Jednak wkrótce po tym tron szwedzki zajął jego stryj – Karol IX.
Na okres rządów pierwszego przedstawiciela dynastii Wazów w Polsce przypada również tzw. rokosz zebrzydowskiego. Była to reakcja opozycji wobec planów reform króla, które według stanu szlacheckiego miały zagrozić jego wolności.
Na czele rokoszu stanęli wówczas Mikołaj Zebrzydowski oraz Janusz Radziwiłł. Rokosz swój finał miał w lipcu w roku 1607 – bitwa pod Guzowem. Zakończyła się ona zwycięstwem sił królewskich. Ostatecznie rokosz zakończył się kompromisem. Król zrezygnował wówczas z planów reformy sejmu.