Przewrót majowy - ocena, za i przeciw

Zamach majowy i przejęcie władzy przez sanację w roku 1926 jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych wydarzeń w życiorysie Józefa Piłsudskiego. Przez zwolenników tej osoby wydarzenie to do dzisiaj jest przedstawiane jako „smutna konieczność”, przez przeciwników za skazę na honorze i bezprawną uzurpację. Obiektywna ocena owych wydarzeń jest jednak bardzo trudna, zwłaszcza ze względu na wiedzę na temat jego skutków, jaką posiadamy my, ale nie posiadali jej ówcześni.

Prawdą jest to, że system parlamentarny w Polsce przeżywał w okresie zamachu majowego kryzys. Żaden z rządów powstałych po roku 1919 nie był w stanie stabilnie sprawować władzy przez okres dłuższy niż kilkanaście miesięcy. Szybkie zmiany w rządzie, tworzenie się i rozpad koalicji, jak również (z chlubnymi wyjątkami) generalny brak ważnych reform znacznie zniechęcał opinię publiczną do formy rządów demokratycznych. Oliwy do ognia dolało oczywiście morderstwo Gabriela Narutowicza, pierwszego prezydenta (1922). II Rzeczpospolitej groziła w tym momencie całkowita destabilizacja rządów.

Z drugiej strony jednak Piłsudski wyprowadzając wojsko na ulice musiał być świadomy tego, że wystawia przeciwko sobie Polaków i zmusza ich do wzajemnego zabijania się. Marszałek ryzykował wiele, mogąc wywołać nie tylko kilkudniowe walki, ale i regularną wojnę domową, która trwałaby wiele miesięcy,  a może nawet i pociągnęła za sobą interwencję innych państw.

Innym problemem jest kwestia legalności czynu Piłsudskiego, który wprawdzie „oczyścił” rząd z „politykierstwa”, ale jednocześnie znacznie ograniczył społeczeństwo możliwość wyboru i decydowania, na rzecz własnej, prywatnej wizji państwa.

Faktem jest to, że rządy Piłsudskiego charakteryzują się dosyć dużą stabilizacją, poparciem dla rządu i generalną poprawą warunków bytowych. Piłsudski jako symbol potrafił zjednoczyć Polaków i pchnąć ich ku wspólnej budowie przyszłości.

Kontrowersje budzi jednak dobór wielu współpracowników Piłsudskiego, nierzadko sprawujących wysokie funkcje państwowe, a dobieranych na zasadzie nie talentów administracyjnych, a stopnia wierności do Marszałka. Po śmierci Piłsudskiego w 1935 doprowadziło to do tego, że wiele stanowisk w rządzie było sprawowanych przez ludzi ku temu nieodpowiednich.

Należy przyjąć jedno, generalne założenie i jedno podsumowanie – niezależnie od oceny zamachu majowego było to wydarzenie, które to kompletnie odmieniło bieg historii II Rzeczpospolitej i pchnęło jej rozwój na zupełnie inne tory.