Historia epoki baroku i oświecenia - przemiany społeczne, religijne, demograficzne

Wiek XVIII jest nazywany powszechnie „Wiekiem Rozumu”, ze względu na zainteresowanie najwybitniejszych uczonych i filozofów tą właśnie dziedziną. O ile średniowiecze można nazwać „epoką teologii”, a Renesans „epoką człowieka”, oświeceniowi myśliciele zajmowali się możliwościami intelektu, jego rozwojem, upowszechnianiem i pojmowaniem. Stąd też wiek ten był erą upowszechniania się całkiem nowych trendów, powstawania nowych myśli politycznych i filozoficznych. Zmieniło się wtedy podejście do kwestii religii i nauki, dokonano wielu nowych odkryć, starano się też upowszechniać wiedzę, także wśród wcześniej ignorowanych warstw niższych. Jednocześnie nowe prądy przenikały do władców europejskich, prowadząc do wprowadzenia nowej formy rządów, jaką był absolutyzm oświecony.

Nie znaczy to oczywiście, że czas Oświecenia był jedynie okresem nauki i postępu. Wiek XVIII przyniósł całą serię konfliktów, w których zaangażowane były wszystkie europejskie potęgi, a który miał na celu zdobycie hegemonii na kontynencie. W ich wyniku doszło do zmierzchu starych potęg europejskich (jak Szwecja, Rzeczpospolita czy Turcja) na rzecz nowych, takich jak świeżo powstałe Królestwo Prus.

Wiek XVIII był też początkiem znacznych zmian demograficznych. Liczba ludności na świecie zaczęła powoli, ale znacząco wzrastać. Wiązało się to zarówno z upowszechnianiem wiedzy medycznej i odkryciach z nią związaną, jak też wprowadzaniem nowych roślin do upraw. Ludność niektórych państw powiększyła się o kilka milionów. Wzrosła też ogólna długość życia. Nadal jednak dominował model rodziny wielodzietnej, a śmiertelność noworodków była stosunkowo wysoka.

Powoli za to zaczęła zmieniać się struktura społeczna. Wiek XVIII oznaczał zwłaszcza znaczne zmiany w miastach. Stopniowo zaczęła spadać rola cechów, dawniej mających ogromne wpływy w miastach. Coraz więcej rzemieślników pozostawała poza ich strukturami. Poza tym zaczęła wzrastać pozycja, wpływy i ambicje polityczne bogatego patrycjatu miejskiego, kupców i grupy ludzi, których dzisiaj nazwalibyśmy ogólnie „wyższą klasą średnią”. Odbywało się to oczywiście kosztem pozycji „starej” szlachty, stąd dochodziło do konfliktów na tym tle. Jednym z ich efektów miała stać się rewolucja francuska. Wzrost znaczenia stanu trzeciego (czyli chłopstwa i mieszczan) można tłumaczyć także upowszechnianiem się idei filozoficznych potępiających stare porządki.

Do szczególnej transformacji doszło w Anglii, gdzie w następstwie wprowadzenia nowych wynalazków i metod produkcji doszło do tzw. rewolucji przemysłowej - wiążącej się m.in. z rosnącym zapotrzebowaniem na robotników, wzrostem znaczenia grupy „przemysłowców” i umiejącej dostosować się do zmian, nastawionej na czerpanie zysków z handlu i produkcji szlachty i wzrostem znaczenia miast.

Jak już wspomniano, zmiany w mentalności i nowe prądy intelektualne doprowadziły do ewolucji dwóch skrajnie różnych poglądów na temat wyglądu i funkcjonowania państwa. Z jednej strony – państwo równych obywateli, z drugiej rządzone przez silnego monarchę. Oba te modele będą miały swoich zwolenników i przeciwników, walczących o ich upowszechnienie w XIX wieku.