„Słońce nigdy w nim nie zachodzi” – tak w połowie XVI w. mówiono o zbudowanym przez Habsburgów olbrzymim imperium. Pod panowaniem Karola V, cesarza w latach 1519 – 1558, znajdowały się ówcześnie Hiszpania oraz jej europejskie i zamorskie posiadłości. Natomiast w rękach jego młodszego brata znalazły się Austria oraz odziedziczone po Jagiellonach Węgry i Czechy.
Karol V był ostatnim obrońcą koncepcji uniwersalistycznego cesarstwa. W skutek czego walczył o zachowanie jedności chrześcijańskiej – nie tylko w obliczu reformacji ale także przeciwko Turkom osmańskim. Nieszczęśliwie dla cesarza, poniósł porażkę w obu tych kwestiach – po pokoju zawartym w Augsburgu w roku 1555 nastąpił religijny rozłam w Rzeszy, a konflikty między chrześcijankami władcami umożliwiły kolejne zabory tureckie. Ostatecznie Karol V abdykował w latach 1556 – 1558.
Następnie Filip II Habsburg (syn cesarza) objął władzę w Hiszpanii, wraz z jej europejskimi i amerykańskimi posiadłościami. Z drugiej strony Ferdynand pozostał przy władzy w Austrii oraz Czechach. Dzięki temu ten ostatni mógł koronować się na cesarza rzymsko – niemieckiego.
W tej sytuacji dynastia Habsburgów została podzielona na dwie linie – hiszpańską oraz austriacką. Linia hiszpańska, której udało się opanować tron portugalski w roku 1580, skupiła się na polityce morskiej oraz zwalczaniu powstania anty-habsburskiego na obszarze Niderlandów.
Natomiast linia austriacka zajęła się opanowywaniem sytuacji w Rzeszy oraz obroną przed Turkami. Obie linie dynastii Habsburgów kontynuowały walkę o prymat w Europie.
Walka o hegemonię w Europie w XVI w. – Konflikt Francji z Habsburgami
Szczyt pierwszej fazy absolutyzmu we Francji przypadał na okres rządów Franciszka I (1515 – 1547). Władca ten starał się podporządkować sobie północnowłoskie księstwo Mediolanu oraz wpływać na sprawy państwa Kościelnego – na wzór polityki swoich poprzedników.
Po sukcesach militarnych w roku 1516 zawarto korzystny dla Franciszka konkordat z papieżem. Dzięki temu układowi królowie francuscy mieli zagwarantowano kontrolę na Kościołem we własnym kraju. W efekcie sukcesów na obszarze Italii, Franciszek zdecydował się podjąć próby zdobycia korony cesarskiej. Sytuacja ta doprowadziła do konfliktu z Karolem V Habsburgiem oraz podsyciło francusko – habsburską rywalizacje o dominacje w nowożytnej Europie.
Bezpośrednim efektem tej rywalizacji były wojny toczone między Walezjuszami a Habsburgami w latach 1492 – 1559. Miały one miejsce przede wszystkim na terenie Włoch i były przy tym katastrofalne w skutkach dla tego kraju. Anty-cesarska liga państw pod wodzą Francji, ściągnęła na Państwo Kościelne najazd wojsk cesarskich – zniszczenie i splądrowanie Rzymu.
Strona francuska starała się wygrywać przeciwko Habsburgom ich wrogów – traktat zawarty z Węgrami oraz protestanckimi książętami Rzeszy. W efekcie m. in. na Węgrzech nie uznano sukcesji habsburskiej po śmierci Ludwika Jagiellończyka.
Walka o hegemonię w Europie w XVI w. – Powstanie w Niderlandach
Szerząca się na obszarze Niderlandów reformacja, znalazła w kraju rządzonym przez Habsburgów wielu zwolenników. Kalwinizm oraz luteranizm wyrażały wówczas doskonale nastroje oraz dążenia bogatego mieszczaństwa przeciwko absolutnej, a przy tym również obcej – władzy.
Do samych protestantów przyłączyła się również katolicka szlachta. Utworzono wówczas tzw. stronnictwo gezów – „żebraków”, które od roku 1566 rozpoczęło walkę z rządami hiszpańskimi. Dodatkowo do antyhiszpańskiego (antyhabsburskiego) powstania przyłączył się również książę Wilhelm I Orański – jeden z władców terytorialnych Rzeszy.
Wkroczył on do Niderlandów wraz ze swoją armią, po czym doprowadził do zawarcia w roku 1579 – unii w Ultrechcie. Zawarto ją między protestantami a katolikami, co ostatecznie przesądziło o sukcesie powstańców oraz stworzyło jednocześnie fundamenty państwowości holenderskiej.
W roku 1581 Stany Generalne północnych prowincji niderlandzkich uchwaliły detronizacje Filipa II Habsburga oraz oderwanie Niderlandów od Hiszpanii. Jednak część ludności południowej – katolickiej pozostała wierna dynastii Habsburgów. W efekcie dokonał się podział państwa na niepodległą, głównie protestancką północ – przyszła Holandia oraz na lojalne Habsburgom południe – przyszła Belgia.