Jeśli rozważamy zagadnienie odkrycia i kolonizacji Ameryki, z reguły przed oczyma staje nam postać Krzysztofa Kolumba. Pamiętajmy jednak, że Ameryka odkryta została przez jej rdzennych mieszkańców (omyłkowo nazwanych później Indianami) dużo wcześniej. Według najpowszechniej przyjmowanej teorii przodkowie dzisiejszych Indian (koczowniczy myśliwi), pojawili się początkowo w Ameryce Północnej podczas ostatniego glacjału (ok. 35000-20000 lat temu), przechodząc przez pomost lądowy istniejący wówczas w regionie dzisiejszej Cieśniny Beringa i stosunkowo szybko zasiedlili całe 2 kontynenty.
Nie był też Kolumb pierwszym Europejczykiem, który dotarł do Ameryk. Przed nim na przełomie X i XI wieku na krótki czas do dzisiejszej wschodniej Kanady (na wybrzeża Labradoru) zawitali Normanowie, którzy ze Skandynawii dotarli tam po skolonizowaniu Islandii i południowych wybrzeży Grenlandii.
Dla rodzimych mieszkańców Ameryk, dla Europy oraz całego świata kluczowe okazały się jednak podróże Krzysztofa Kolumba oraz kolejnych odkrywców i zdobywców europejskich (początkowo działających pod sztandarem hiszpańskim i portugalskim).
Po 1492 roku zapoczątkowana została postkolumbijska wymiana populacji ludzkich, roślin, zwierząt, chorób zakaźnych, obyczajów i idei pomiędzy lądami Starego i Nowego Świata. O ile wpływ tych kontaktów na społeczeństwa Europy można określić jako dość silny, o tyle wpływ na społeczeństwa Ameryk był rewolucyjny. Rdzenni mieszkańcy nas skutek krwawego podboju i nieznanych wcześniej chorób stali się mniejszością w swoich krajach, a Ameryka Indiańska przekształciła się w Amerykę Łacińską, a później również w Amerykę Anglosaską (szacuje się, że liczba rdzennych mieszkańców Ameryk spadła z ok. 50 mln w 1492 roku do ok. 8 mln w 1650 roku).
Do najbardziej znanych odkrywców i konkwistadorów pierwszej fazy podboju i kolonizacji Ameryk należeli:
- Krzysztof Kolumb, odkrywca Ameryk (wyruszył jednak w podróż do Indii i do końca swego życia był przekonany, ze dotarł do ich wschodniego krańca), stał na czele 4 wypraw do Ameryk w latach 1492-1504,
- Amerigo Vespucci, uczestniczył w hiszpańskich i portugalskich wyprawach odkrywczych u wybrzeży Ameryk w latach 1499-1502, jako pierwszy wyraził pogląd (wystarczająco głośno, żeby jego głos usłyszeli humaniści europejscy), że nowo odkryte lądy są nie znanym wcześniej kontynentem,
- Pedro Alvares de Cabral, przywódca portugalskiej floty płynącej do Indii, odkrył w 1500 roku wybrzeża Brazylii,
- Vasco Nuñez de Balboa przeszedł w 1513 roku Przesmyk Panamski i jako pierwszy Europejczyk ujrzał wody Oceanu Spokojnego,
- Juan Diaz de Solis odkrył ujście rzeki La Plata w dzisiejszej Argentynie i Paragwaju
- w latach 1519-1521 Hernan Cortez podbił państwo Azteków i położył podwaliny pod dzisiejszy Meksyk,
- Ferdynand Magellan w trakcie wyprawy do Indii (która po śmierci Magellana pod wodzą Elcano raz pierwszy dokonała opłynięcia świata) odkrył i przepłynął w 1520 roku cieśninę oddzielającą ląd Ameryki Południowej od Ziemi Ognistej, nazwaną później Cieśniną Magellana,
- Francisco Pizarro podbił w latach 1531-1534 państwo Inków w dzisiejszym Peru,
- Francisco de Orellana jako pierwszy spłynął Amazonką od górnego jej biegu do ujścia.
Odkryciom towarzyszyła kolonizacja, początkowo hiszpańska i mniejszym stopniu portugalska. W pierwszej kolejności skolonizowano duże wyspy w basenie orza Karaibskiego – Haiti i Kubę. W 1496 roku Santo Domingo (jest ro najstarsze istniejące osiedle europejskie w Ameryce) – dziś stolicę Dominikany – założył brat Krzysztofa Kolumba, Bartolomeo, w 1514 r. powstało Santiago de Cuba (pierwsza stolica hiszpańskiej Kuby). Wraz z podbojami na wybrzeżach i w interiorze Ameryki Środkowej i Południowej to tam przeniosły się główne centra osadnicze i administracyjne Ameryki hiszpańskiej. Ostatecznie podbita przez Hiszpanów w 1521 roku stolica Azteków Tenochtitlan, została zburzona, a na jej miejscu powstało hiszpańskie miasto – Meksyk (w latach 1535-1821 stolica Wicekrólestwa Nowej Hiszpanii). W 1535 roku Francisco Pizarro założył Limę (Ciudad de los Reyes), od 1544 r. do 1821 roku stolica Wicekrólestwa Peru.
W roku 1580 założono na brzegach La Platy Buenos Aires (wcześniej istniała tam hiszpańska osada w latach 1536-41) – dziś stolicę Argentyny. Znacznie później, bo w XVIII wieku Hiszpanie skolonizowali Kalifornię (San Francisco powstało w 1776 roku).
Szacuje się, że w XVI i XVII wieku do Ameryk (głównie do Meksyku i Ekwadoru - Quito) wyemigrowało ok. 740 tys. Hiszpanów. Korzystali oni z nadań ziemskich (tzw. hacienda), zajmując się działalnością górniczą, rolnictwem plantacyjnym lub hodowlą, pełnili role urzędnicze lub osiedlali się w miastach (pracując w rzemiośle i handlu). Stali się podstawą białej/kreolskiej ludności kolonii. W warunkach przewagi mężczyzn często zwierali związki małżeńskie z kobietami pochodzącymi z rdzennej ludności – dzięki czemu powstała liczna grupa ludności mieszanej/metyskiej (przeważającej liczebnie m.in. w Meksyku).
Kolonizacja portugalska Ameryki postępowała wolniej. Pierwsza kapitania (kolonia) portugalska powstała tu dopiero w 1532 roku. W 1549 roku prawa miejskie otrzymał Salwador w kolonii Bahia (główny ośrodek kolonizacji portugalskiej aż do połowy XVIII wieku). W 1565 r. powstało Rio de Janeiro – stolica najpierw portugalskiej, a potem niepodległej Brazylii od 1763 do 1960 roku. Kolonizacja początkowo miała miejsce tylko na wybrzeżu i we wschodniej części kraju. W XVII wieku gospodarkę Brazylii zdominowała plantacyjna uprawa trzciny cukrowej, w XVIII wieku wydobycie złota i diamentów, zaś w wieku XIX zaczął się rozwój plantacji kawy.
Początkowo właściciele ziemi i kopalń w Ameryce hiszpańskiej i portugalskiej zmuszali do niewolniczej pracy Indian. Z czasem jednak zastąpili ich (z powodu zmniejszenia populacji pod wpływem europejskich chorób oraz ochrony ludności indiańskiej przez katolicki kler) czarni niewolnicy sprowadzania z Afryki Zachodniej. Całkowita liczba afrykańskich niewolników przywiezionych do Ameryki (również do kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej) szacowana jest nawet na 12 mln.
Innym nacjom europejskim – przede wszystkim Anglikom, Francuzom i Holendrom – udało się rozwinąć swoją kolonizację na peryferiach obszarów zainteresowania Hiszpanów i Portugalczyków – na Małych Antylach w basenie Morza Karaibskiego nie skolonizowanych przez Hiszpanów (z czasem zdobyli też niektóre kolonie hiszpańskie – np. Anglicy w 1655 roku zdobyli Jamajkę, a Francuzi zachodnią część Haiti w roku 1697 roku). Głównym obszarem ich zainteresowania były jednak wschodnie wybrzeża Ameryki Północnej. Początkowo – od końca XV wieku były to tylko wyprawy odkrywcze, później od XVII wieku akcja osadnicza. W służbie władców Anglii znajdował się John Cabot (Giovanni Caboto), który w roku 1497 odkrył Nową Fundlandię (oraz bogate łowiska dorsza na wodach na wschód od tej wyspy, których odkrycie uradowało kupców z Bristolu, którzy współfinansowali podróż Cabota).
W roku 1544 żeglarz francuski – Jacques Cartier odkrył ujście Rzeki Świętego Wawrzyńca.
W drugiej połowie XVI wieku i na początku wieku XVII wyruszyło szereg wypraw angielskich w poszukiwaniu Przejścia Północno-Zachodniego wokół Ameryki na Ocean Spokojny i do Indii. Na ich czele stali Martin Frobisher, John Davis, Henry Hudson (odkrył też ujście rzeki Hudson do Atlantyku, w miejscu, gdzie później powstał holenderski Nowy Amsterdam – dziś Nowy Jork) i William Baffin. Zbadali oni wybrzeża Grenlandii, Labradoru, Ziemi Baffina, Zat. Hudsona i szeregu innych wysp Archipelagu Arktycznego dzisiejszej Kanady, ale ostatecznie nie pokonali północnej drogi wokół Ameryki.
Z kolei odkrywcy i kolonizatorzy francuscy badali szlak wodny Rzeki Świętego Wawrzyńca i Wielkich Jezior (Samuel de Champlain odkrył jeziora Ontario i Huron, a Jean Nicollete Jezioro Michigan), a następnie dolinę Missisipi (dotarł do niej w 1673 r. Jacques Marquette, a Rene-Robert de la Salle w 1684 roku dotarł rzeką Missisipi do jej delty i Zat. Meksykanskiej).
Pierwszą kolonią angielską w Ameryce Północnej było Jamestown w Wirginii (1607 r.). Nieco później (1620 r.) powstało Plymouth, zaczątek purytańskiej Nowej Anglii (w 1630 jej główną osadą stał się Boston). Duży udział w tworzeniu angielskich kolonii w Ameryce miały różne grupy religijnych dysydentów.
Francuski odkrywca i kolonizator Samuel de Champlain założył w 1608 roku miasto Quebec, stolicę Nowej Francji (dzisiaj prowincja Quebec w Kanadzie). W 1718 roku u ujścia Missisipi powstał Nowy Orlean.
W roku 1626 holender Peter Minuit zakupił od plemienia Delaware wyspę Manhattan – zaczątek Nowego Amsterdamu (od 1664 r. angielski Nowy Jork).
Kolonie brytyjskie przyciągały głównie osadników rolniczych (farmerów). W roku 1625 na obszarze przyszłych 13 kolonii, które dały początek USA zamieszkiwało niecałe 2000 Europejczyków. Pod koniec XVIII wieku było ich prawie 4 mln. (efekt kolonizacji – ok. 1 mln ludzi – gł. Brytyjczyków i czarnych niweolników, a następnie wysokiego przyrostu naturalnego).
W Nowej Francji przed jej podbojem przez Brytyjczyków (połowa XVIII w.) mieszkało 50-60 tys. ludzi. Głównym źródłem dochodu mieszkańców kolonii i korony było pozyskanie futer (przez traperów) i przemysł futrzarski.
Również Anglicy, a później Brytyjczycy zajmowali się myślistwem (pozyskaniem futer). Skupiała się na niej Kompania Zatoki Hudsona, założona w 1670 roku i kontrolująca tereny dzisiejszej północnej Kanady. W eksploracji tych terenów zasłużył się szczególnie Alexander Mackenzie, który w 1789 roku dopłynął do Morza Arktycznego rzeką nazwaną później jego nazwiskiem. W roku 1793 dotarł z kolei przez Góry Skaliste do Oceanu Spokojnego. Wybrzeże tego regionu (dzisiejsza Kolumbia Brytyjska) badał też w tym czasie żeglarz brytyjski – George Vancouver. Nieco później (1805 r.) do ujścia rzeki Kolumbia dotarło dwóch podróżników i badaczy amerykańskich – Meriwether Lewis i William Clark.
Północno-wschodni kraniec Ameryki Północnej odkryty został w 1721 roku przez duńskiego żeglarza w służbie rosyjskiej – Vitusa Beringa (odkrył Cieśn. Beringa, Aleuty i wyspy u wybrzeży Alaski). Główną osadą rosyjskiej Alaski stała się Sitka na Wyspie Baranowa w na południu Alaski. Rosja sprzedała Alaskę USA w 1867 roku.
Koniec wieku XVIII i początek wieku XIX to również okres, kiedy wyzwoliły się spod władzy monarchii europejskich Stany Zjednoczone Ameryki (dawne 13 kolonii brytyjskich), Haiti (dawna kolonia francuska) i wszystkie kontynentalne kolonie hiszpańskie i portugalskie.
Dłużej pod władzą kolonialna pozostały wyspy Morza Karaibskiego i brytyjska Kanada (od 1867 roku tworząca jednak samorządne dominium brytyjskie).
Rozwój terytorialny USA i Kanady postępował od wschodniego do zachodniego wybrzeża. USA uzyskało szereg obszarów po wygranych wojnach z Meksykiem. Kolonizowane i zagospodarowywane były też terytoria indiańskie.
Kolonizacja interioru i zachodniego wybrzeża USA możliwa była dzięki imigracji z Europy. Nasiliła się ona po 1830 roku, z największym natężeniem w latach 1870-1930 (przybyło wtedy do ameryki ponad 25 mln Europejczyków). Najliczniej przybywali: Brytyjczycy (3,5 mln), Irlandczycy (4,5 mln), Żydzi (2,5-5 mln), Niemcy (5 mln), Włosi (ok. 5,5 mln), Polacy, Ukraińcy, Węgrzy, Grecy. Zasiedlali oni miasta gł. wschodniego wybrzeża i regionu Wielkich Jezior oraz prowadzili kolonizacje rolnicza regionu Wielkich Równin (zaorywali prerie). Na zachodnim wybrzeżu USA (oraz w Nowym Jorku) z kolei pojawili się Chińczycy i Japończycy. Imigracja nasiliła się znowu po II Wojnie Światowej, głównie z krajów Ameryki Łacińskiej (Meksykan, Portorykańczyków, Kubańczyków) i Azji Wschodniej. Wielkość imigracji do USA od 1986 do 2012 roku wynosi ponad 26 mln ludzi.
Na mniejszą skalę miała miejsce w 2 połowie wieku XIX i w pierwszej połowie wieku XX w Kanadzie, Brazylii i Argentynie (Kanada jest ważnym krajem imigranckim do dziś). W Brazylii imigranci pochodzący głównie z Portugalii, Niemiec, Włoch i Hiszpanii zasiedlali na początku głównie południowe stany (wtedy słabo zaludnione). W XX wieku (zwłaszcza w jego 2 połowie) podjęto intensywny problem kolonizacji i zagospodarowania interioru (w tym Amazonii). Do Argentyny najwięcej przybyło Hiszpanów i Włochów. Zamieszkali w stolicy (znaleźli pracę w przemyśle). Zasiedlali też Patagonię. Ta aż do połowy XIX wieku była poza zasięgiem władzy wpierw hiszpańskiej a potem niepodległej Argentyny i Chile. Podbój i kolonizacja tego obszaru trwały do początku XX wieku.