Handel należy do jednych z najstarszych form działalności gospodarczej człowieka. Polega on na wymianie towarów i usług na pieniądz (w epoce przed upowszechnieniem się pieniądza, a do pewnego stopnia również obecnie realizowano wymianę towar za towar, usługa za usługę lub usługa za towar – tzw. barter). Wymiana ta prowadzona jest przez pośredników, którzy zarabiają na niej dzięki marży (kupują towar po cenie niższej i sprzedają go po cenie wyższej).
Zasadniczo handel dzielimy go:
- handel wewnętrzny (handel detaliczny – sprzedaż pojedynczych produktów lub niewielkiej ich ilości oraz handel hurtowy – sprzedaż dużych partii towaru)
- i handel zagraniczny (między podmiotami gospodarczymi z różnych państw, z reguły hurtowy).
Istnienie handlu wewnętrznego pozwalało podmiotom gospodarczym na skupienie się na swojej podstawowej działalności (rolnik zajmuje się uprawą roli i chowem zwierząt, a nie stoi przy straganie i czeka na kupującego, podobnie rzemieślnik skupia się na wytwarzaniu swoich produktów).
Z kolei podstawowe znaczenie handlu zagranicznego (często długodystansowego – np. jedwabny szlak handlowy z Chin do wybrzeży M. Śródziemnego) polegało i polega na oferowaniu towarów i usług, które są na rynkach kraju docelowego są niedostępne (albo dużo droższe, czy gorszej jakości).
Współcześnie żadne państwo nie jest w pełni samowystarczalne. W krajach, które zdecydowały się na wyłączenie z międzynarodowej wymiany handlowej (tzw. gospodarka autarkiczna – np. Albania po II Wojnie Światowej) z reguły znacząco pogarszały się warunki życia mieszkańców (problemy nasilały się w sytuacji naturalnych klęsk żywiołowych).
Handel międzynarodowy ogólnie jest podstawą międzynarodowego podziału pracy. Poszczególne kraje specjalizują się w wytwarzaniu określonych grup towarów. Specjalizacja ta wynika z tego, że występowanie tych towarów jest ograniczone przestrzennie (surowce mineralne i roślinne) lub z tego, że ich wytwarzanie w jednym państwie jest tańsze niż gdzie indziej. Udział w handlu międzynarodowym umożliwia też sprzedaż posiadanych nadwyżek określonych towarów, czy wykorzystanie nadwyżek siły roboczej. Dzięki niemu wzrasta też zróżnicowanie oferty towarów i usług na rynku wewnętrznym. Z kolei import kapitału (zwłaszcza bezpośrednie inwestycje zagraniczne) mogą być czynnikiem przyspieszającym rozwój gospodarczy i technologiczny kraju.
Czynnikiem, który wiąże się z międzynarodową wymiana handlową są tzw. terms of trade określające relacje pomiędzy cenami rożnych grup towarów będących w obrocie handlowym. Współcześnie wysoko przetworzone produkty przemysłowe wytwarzane głównie przez kraje wysokorozwinięte są z reguły dużo droższe niż surowce mineralne (za wyjątkiem ropy naftowej i gazu ziemnego) i produkty rolne produkowane przez kraje rozwijające się. W efekcie kraje rozwijające się uzyskują niższe zyski z udziału w handlu międzynarodowym. Maja też problemy z unowocześnieniem gospodarki, gdyż potrzebne do tego dobra inwestycyjne (maszyny, patenty, licencje) wytwarzane w krajach bardziej rozwiniętych są często zbyt drogie w stosunku do zysków uzyskiwanych z eksportu surowców.
W obrocie w handlu zagranicznym realizuje się różne transakcje:
- wymianę towarów (surowców i produktów przetworzonych),
- wymianę usług (transportowych, bankowych, turystycznych, doradztwa finansowego, telekomunikacyjnych…),
- obroty kapitałowe (kredyty i bezpośrednie inwestycje gospodarcze),
- obrót tzw. przemysłowymi dobrami niematerialnymi (patenty, licencje…),
- przepływ siły roboczej (pracownicy zagraniczni pracują w kraju, w którym istnieją niedobory siły roboczej lub taniej siły roboczej, zaś część swoich zarobków przesyła rodzinie, która pozostała w kraju pochodzenia).
Wywóz (sprzedaż) za granicę towarów, usług, kapitału i myśli naukowo-technicznej nazywamy eksportem. Jest to szerokie znaczenie tego pojęcia, w znaczeniu wąskim jest to tylko wywóz towarów.
Przywóz (kupno) zza granicy towarów, usług, kapitału i myśli naukowo-technicznej nazywamy importem. W wąskim znaczeniu tego pojęcia jest to tylko przywóz towarów.
Czasami rozróżniamy również reeksport, czyli wywóz (sprzedaż) za granicę towarów, które pochodzą ze wcześniejszego importu. Towary te mogą, ale nie muszą być przetworzone przed reeksportem (np. przerób ropy naftowej sprowadzanej do leżącej blisko portu rafinerii i sprzedaż produktów jej przerobu, czy przetwarzanie sprowadzanych ziaren kawy przed ich dalszą sprzedażą)
Współcześnie w Unii Europejskiej za handel międzynarodowy rozumiemy tylko wywóz (sprzedaż) dóbr do państw nie należących do Unii. Handel pomiędzy państwami należącymi do Unii Europejskiej to handel wewnątrzwspólnotowy.
Różnica między roczną wartością eksportu danego państwa i roczną wartością jego importu nosi nazwę bilansu handlowego państwa (jest to saldo wymiany towarowej). Bilans handlowy to tylko część bilansu płatniczego państwa, który uwzględnia tez saldo wymiany usług obrotów kapitałowych i obrotu przemysłowymi dobrami niematerialnymi.
Wpływ na wymianę handlową poszczególnych państw (jej wielkość, kierunki, strukturę towarową) ma wiele czynników, zarówno przyrodniczych (nierównomierne rozmieszczenie surowców mineralnych i zróżnicowanie warunków klimatycznych decydujące o rozmieszczeniu upraw różnych roślin użytkowych oraz bliskość geograficzne - z reguły między sąsiadami wymiana handlowa jest duża, chyba że oferują te same towary),
jak i ekonomicznych. Wśród czynników ekonomicznych ważna jest liczba ludności państwa – państwa o dużej liczbie ludności stanowią tez duży rynek zbytu dla towarów i usług z zagranicy. Oczywiście ważny jest też poziom rozwoju gospodarczego tych państw. Mieszkańcy i gospodarka państw wysoko rozwiniętych będzie bowiem odbiorcą większej liczby produktów (mają więcej środków), dostarczając jednocześnie wielu produktów na eksport.
Ważna jest też możliwość dowozu towarów w określone miejsce. Stąd też niezwykle ważne dla możliwości rozwoju handlu międzynarodowego jest istnienie infrastruktury transportowej.
Współczesnie likwidowane są lub ograniczane bariery w handlu miedzynarodowym, w tym zwłaszcza cła importowe (chociaż istnieją też cła eksportowei tranzytowe). Cło, czyli opłata pobierana od wwozu (wywozu, tranzytu) towarów z zagranicy służy zwiekszeniu dochodów państwa lub ochronie rodzimej produkcji.