Surowce energetyczne to takie surowce mineralne lub pochodzenia organicznego (torf, drewno, słoma, suszone krowie odchody), które w efekcie spalania (utleniania) lub reakcji rozszczepienia jąder atomów uwalniają energię. Pozyskiwana energia ma postać światła, ciepła lub energii elektrycznej. Te dwie ostatnie formy energii mogą być zamieniane na energię ruchu.
W ostatnich 200 latach znacznie wzrosło zużycie energii. Dostęp do źródeł energii umożliwia rozwój gospodarczy i decyduje o jakości życia. Czyni to współcześnie surowce energetyczne surowcami o znaczeniu strategicznym. Ponadto niektóre surowce energetyczne (węgiel kopalny, ropa naftowa) są też surowcami przemysłu chemicznego.
Najważniejsze surowce energetyczne to: węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny i pierwiastki promieniotwórcze – uran i w mniejszym stopniu tor. Przed rewolucją przemysłową zapoczątkowaną pod koniec XVIII wieku najważniejszym surowcem energetycznym było drewno (poza obszarami bezdrzewnymi, tam do oświetlenia i gotowania wykorzystywano suszone odchody zwierząt domowych – np. na mongolskich stepach, czy tłuszcz zwierzęcy – np. wśród Eskimosów). Współcześnie drewno opałowe w dalszym ciągu jest głównym surowcem energetycznym w obszarach wiejskich w krajach rozwijających się.
Węgiel kamienny zawiera 78-92% pierwiastka węgla. Spalenie 1 kg węgla kamiennego dostarcza 5,0-7,5 tys. kcal ciepła (większą zawartość pierwiastka węgla i kaloryczność ma antracyt – kolejna odmiana węgli kopalnych). Węgle kopalne (w tym węgiel kamienny) powstały ze zgromadzonej martwej materii roślinnej, która w warunkach beztlenowych (bagno) przekształciła się w torf. Ten zaś przykryty warstwą osadów mineralnych uległ w ciągu wielu milionów lat przeobrażeniu (uwęgleniu). O takim pochodzeniu węgla kamiennego świadczą znajdowane niekiedy na bryłach węgla odciski części roślinnych. Okres geologiczny, w którym powstało wiele złóż węgla kamiennego to karbon (okres węglowy), trwający od 359 mln do 299 mln lat temu. Spotyka się jednak również węgle permskie i mezozoiczne (np. w Australii). Początek powszechnego wykorzystywania węgla kamiennego przez ludzi datuje się na wiek XVIII, wraz z upowszechnieniem w przemyśle i transporcie (kolej) maszyny parowej oraz rozwojem hutnictwa stali (produkowany z węgla kamiennego koks zastąpił węgiel drzewny jako wsad paliwowy do pieca). Światowe zasoby przemysłowe węgla kamiennego (opłacalne do wydobycie w okresie, gdy dokonywano oszacowania zasobów) wynosiły w 2008 roku ponad 400 mld ton (całkowite zasoby szacowane są nawet na 10 bln ton). Największe zasoby przemysłowe węgla kamiennego mają USA (27% zasobów światowych w 2008 roku), następnie zaś Chiny (15,5%), Indie (14%) oraz Rosja, Australia, RPA, Kazachstan, Ukraina, Kolumbia, Polska (1,1% - 4,3 mld ton). Znaczenie węgla kamiennego jako źródła energii zmalało w XX wieku na rzecz ropy naftowej.
Węgiel brunatny zawiera 62-75% pierwiastka węgla. Spalenie 1 kg węgla brunatnego dostarcza 4,0-5,5 tys. kcal ciepła. Stosunkowo mała kaloryczność oraz kruchość i duża zawartość wody powodują, że nie opłaca się jego transport na duże odległości. Większość wydobytego węgla brunatnego jest więc spalana w elektrowniach cieplnych budowanych w sąsiedztwie kopalni węgla. Brykiety węgla brunatnego wykorzystywane są w gospodarstwie domowym. Złoża węgla brunatnego są młodsze od złóż węgla kamiennego – są wieku neogeńskiego (neogen zaczął się mln lat temu). Odmiana węgla brunatnego, w której zachowana jest włóknista struktura drewna nosi nazwę lignitu. Zasoby przemysłowe węgla brunatnego wynosiły w 2008 roku