Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i jej Zasobów (IUCN) – międzynarodowa organizacja zajmująca się ochroną przyrody założona w 1948 roku wyróżnia 6 kategorii obszarów chronionych w zależności od stopnia ochrony (dopuszczalnej aktywności człowieka w chronionym obszarze):
Ia – ścisły rezerwat przyrody (Strict Nature Reserve) i Ib – obszar naturalny (Wilderness Area),
II – park narodowy(National Park),
III – pomnik przyrody (Natural Monument),
IV – obszar ochrony siedliskowej/gatunkowej (Habitat/Species Management Area),
V – obszar chronionego krajobrazu lądowego lub morskiego (Protected Landscape/Seascape),
VI – obszar chroniony o użytkowanych zasobach (Managed Resource Protected Area).
W różnych krajach odpowiadają im różne rodzaje obiektów ochrony przyrody. Większość parków narodowych Wielkiej Brytanii jest wg kryteriów IUCN jedynie obszarami chronionego krajobrazu (kategoria V).
Rezerwaty przyrody
Rezerwaty przyrody są formą ochrony środowiska przyrodniczego funkcjonującą w wielu państwach, chociaż stopień ochrony przyrody jest w ich obrębie różny, zależnie od państwa. Pierwszy nowożytny rezerwat przyrody powstał w 1836 roku. Jest to rezerwat Drachenfels (smocza skała) w Nadrenii (wówczas Król. Prus, dziś Niemcy). Z reguły są one wyłączone z użytkowania obszary, dostęp do nich jest ograniczony i maja służyć ochronie przyrody oraz prowadzeniu badań naukowych. Zazwyczaj są one mniejsze od parków narodowych, ale np. Bajkalski Rezerwat Przyrody (Zapowiednik) w Rosji jest ponad 2 razy większy od największego w Polsce Biebrzańskiego Parku Narodowego. Mogą one chronić zarówno całość środowiska przyrodniczego, jak i wybrane gatunki, czy grupy gatunków (np. rezerwaty ornitologiczne i florystyczne w Polsce).
 |
| Gorące źródła w Parku Narodowym Yellowstone (USA); autor: Jon Sullivan, źródło: wikipedia.org |
Parki narodowe
Parki narodowe to forma ochrony przyrody występująca w większości państw świata. Służą one przede wszystkim dla ochrony przyrody ożywionej. Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej i osiedlania się jest tam pranie ograniczona, ale dopuszczalna. Zazwyczaj parki narodowe udostępniane są zwiedzającym. Najstarszy z parków narodowych – Park Narodowy Yellowstone w Stanach Zjednoczonych Ameryki powołany został do życia w 1873 roku. Do dnia dzisiejszego utworzono na świecie ponad 7000 parków narodowych, zajmujących łącznie powierzchnię ponad 1 mln km2. Największym parkiem narodowym świata jest Park Narodowy Grenlandii, o powierzchni 972 tys. km2, obejmujący całą północno-wschodnią część tej wyspy. Duże obszarowo parki narodowe istnieją też w Stanach Zjednoczonych Ameryki (Park Narodowy Wrangla-Świętego Eliasza na południu Alaski – ponad 53 tys. km2) , w Kanadzie (Park Narodowy Bizona Leśnego – prawie 45 tys. km2), w Afryce: na pustyniach (Park Narodowy Tasili Wan Ahdżar w Algierii – 72 tys. km2), sawannach (Park Narodowy Tsavo w Kenii – prawie 21 tys. km2) i w wilgotnych lasach równikowych (Park Narodowy Salonga w Demokratycznej Republice Konga – 36 tys. km2). W Europie największym parkiem narodowym jest Park Narodowy Jugyd wa w Republice Komi na północno-wschodnim krańcu europejskiej części Rosji. Ma on powierzchnię ponad 18,9 tys. km2.
Obok obszarowej ochrony przyrody uregulowania prawne poświęcone są też ochronie gatunkowej roślin i zwierząt. W przeszłości była ona elementem gospodarki łowieckiej władców, którzy chronili dla własnych potrzeb najbardziej atrakcyjne łowiecko gatunki (np. żubra w państwie Jagiellonów). Obecnie najbardziej zagrożone gatunki roślin i zwierząt umieszczane są w tzw. Czerwonej Księdzegatunków zagrozonych wyginięciem. W skali świata listę taką wydaje IUCN. Wydawane są również Polska Czerwona Księga Zwierząt oraz Polska Czerwona Księga Roślin.
 |
| Rezerwat przyrody Góry Wschodnie; autor: Jakub Hałun (25.08.2007), źródło: wikipedia.org |