W podziale administracyjnym Rzeczpospolitej Polskiej wyróżniamy 3 rzędy jednostek terytorialnych: województwa, powiaty i gminy.
Województwa i powiaty istniały w Polsce już pod koniec Średniowiecza. Pojęcie gminy wywodzi się z języka niemieckiego (od słowa gemeinde) i oznacza samorządną wspólnotę zamieszkująca dane terytorium. W średniowiecznej Polsce taki samorząd – z czasem ograniczany przez właścicieli ziemskich, świeckich i kościelnych – miały miasta i wsie.
Wspomniany 3-stopiowy podział został wprowadzony w dniu 1 stycznia 1999 roku (od tego czasu nieco zmieniła się liczba gmin, powiatów i granice między nimi). Wcześniej, po II Wojnie Światowej, kilkakrotnie zmieniano strukturę administracyjną Polski. Przed 1999 rokiem (w okresie 1975-1999) obowiązywał podział 2-stopniowy, z 49 województwami oraz 2343 gminami i 814 miastami.
Województwa i ich stolice
Od 1999 roku istnieje 16 województw. Są to:
- województwo dolnośląskie: powierzchnia 19 947 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 2,916 mln, stolica Wrocław;
- województwo kujawsko-pomorskie: powierzchnia 1 972 km2, liczba ludności (31.12. 2011) – 2,098 mln, stolice: Bydgoszcz i Toruń;
- województwo lubelskie: powierzchnia 25 122 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 2,172 mln, stolica Lublin;
- województwo lubuskie: powierzchnia 13 988 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 1,023 mln, stolice: Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski;
- województwo łódzkie: powierzchnia 18 219 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 2,535 mln, stolica Łódź;
- województwo małopolskie: powierzchnia 15 183 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 3,347 mln, stolica Kraków;
- województwo mazowieckie (największe i najbardziej ludne): powierzchnia 35 558 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 5,285 mln, stolica Warszawa;
- województwo opolskie: powierzchnia 9 412 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 1,014 mln, stolica Opole;
- województwo podkarpackie: powierzchnia 17 846 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 2,129 mln, stolica Rzeszów;
- województwo podlaskie: powierzchnia 20 187 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 1,201 mln, stolica Białystok;
- województwo pomorskie: powierzchnia 18 310 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 2,283 mln, stolica Gdańsk;
- województwo śląskie: powierzchnia 12 333 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 4,626 mln, stolica Katowice;
- województwo świętokrzyskie: powierzchnia 11 711 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 1,278 mln, stolica Kielce;
- województwo warmińsko-mazurskie: powierzchnia 24 173 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 1,452 mln, stolica Olsztyn;
- województwo wielkopolskie: powierzchnia 29 826 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 3,455 mln, stolica Poznań;
- województwo zachodniopomorskie: powierzchnia 22 892 km2, liczba ludności (31.12.2011) – 1,722 mln, stolica Szczecin.
Pod koniec 2011 roku było w Polsce 379 powiatów, w tym 65 tzw. powiatów grodzkich (inaczej miast na prawach powiatu, będących zarazem oddzielnymi gminami miejskimi). Pozostałe powiaty – jest ich 314 – nazywane są powiatami ziemskimi; na ich terenie znajdują się zarówno gminy miejskie, jak i wiejskie.
Pod koniec 2011 roku było w Polsce 2479 podstawowych jednostek podziału terytorialnego, czyli gmin (w tym 65 gmin miejskich, będących zarazem miastami na prawach powiatu). Od dnia 27 V 1990 r. pojęcie gmina dotyczy wszystkich jednostek administracji lokalnej (wcześniej wyróżniano miasta i gminy wiejskie). Wyróżnia się gminy:
- miejskie (obejmują miasta): 306 (w tym 65 gmin będących zarazem miastami na prawach powiatu),
- wiejskie (obejmują tereny wiejskie): 1571,
- lub miejsko-wiejskie (obejmują miasta wraz z przyległym obszarem wiejskim): 602.
Największą gminą w Polsce (634 km2) jest Pisz, a najmniejszą (3 km2) - gmina miejska
Górowo Iławeckie; obydwie położone są w województwie warmińsko-mazurskim.
Wydzielane są też jednostki pomocnicze jednostki mniejsze niż gminy – np. sołectwa, dzielnice, czy osiedla.
