Azja Południowo-Wschodnia
PAŃSTWA – TERYTORIUM, SYTUACJA POLITYCZNA
Azja Południowo-Wschodnia składa się z 2 części:
- kontynentalnej, określanej też jako Indochiny (Płw. Indochiński)
oraz morskiej (państwa archipelagów: Malajskiego i Filipińskiego oraz Płw. Malajskiego).
Państwa Indochin to:
- Mjanma (dawna Birma i Myanmar), o powierzchni 676 600 km2, ze stolicą w Naypyidaw (liczba ludności miasta prawie 1 mln, stolica od 2006 roku, dawniej Rangun/Yangon, >5,2 mln mieszkańców), liczba ludności kraju >53,4 mln osób w 2010 roku;
- Tajlandia, o powierzchni 513 100 km2, ze stolicą w Bangkoku (>6,8 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2007 roku), liczba ludności państwa >67 mln mieszkańców;
- Wietnam, o powierzchni 331 200 km2, ze stolicą w Hanoi (>4,35 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2009 roku), liczba ludności >87,7 mln oób, większe od Hanoi jest Miasto Ho-Chi-Minha (dawny Sajgon) – prawie 6 mln mieszkańców w 2009 roku;
- Laos, o powierzchni 236 800 km2, stolica Wientian (>750 tys. mieszkańców w granicach administracyjnych miasta w 2009 roku), liczba ludności >6,25 mln mieszkańców;
i Kambodża, o powierzchni 181 000 km2, stolica Phnom Penh - czytamy pnom-peń (>1,4 mln mieszkańców w granicach administracyjnych miasta w 2008 roku), liczba ludności >14,4 mln mieszkańców.
Leżące u zachodnich wybrzeży Płw. Malajskiego archipelagi: Andamanów i Nikobarów (ok. 8,25 tys. km2 i ok. 400 tys. mieszkańców) są terytorium związkowym Indii. Do Azji Południowo-Wschodniej zaliczane są też należące do Australii wyspy we wschodniej części Oceanu Indyjskiego - Wyspy Kokosowe i Wyspę Bożego Narodzenia.
Państwa morskie Azji Południowo-Wschodniej to:
- Indonezja, o powierzchni 1 910 900 km2 (wschodni kraniec kraju – zachodnia połowa wyspy Nowa Gwinea/ prowincja Irian Zachodni, o powierzchni ok. 420 tys. km2, należy do Oceanii), ze stolicą w Dżakarcie (13,2 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2010 roku), o liczbie ludności 232,5 mln osób (2010) – 4. pod względem liczby ludności państwo świata, inne duże miasta (liczba ludności >2 mln mieszkańców) – Surabaja i Bandung na Jawie i Medan na Sumatrze;
- Malezja, o powierzchni 330 800 km2, ze stolicą w Kuala Lumpur (prawie 1,5 mln mieszkańców w 2007 roku, siedziba rządu znajduje się w Putrajaya), o liczbie ludności >28,75 mln;
- Filipiny, o powierzchni 300 000 km2, ze stolicą w Manili (>11,5 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2007 roku), o liczbie ludności >93,6 mln osób, inne duże miasto to Quezon City na wyspie Luzon (>2,65 mln mieszkańców);
- Timor Wschodni, o powierzchni 14 900 km2, ze stolicą Dili (194 tys. mieszkańców w mieście w 2010 roku), liczba ludności >1,1 mln mieszkańców;
- Brunei, o powierzchni ok. 700 km2, ze stolicą Bandar Seri Begawan (32 tys. mieszkańców w granicach administracyjnych miasta), o powierzchni 5 800 km2 i liczbie ludności 414 tys. w 2010 roku,
i Singapur, o powierzchni 710 km2, ze stolicą Singapur (>4,4 mln mieszkańców w mieście w 2007 roku), państwo łącznie z nie-rezydentami zamieszkuje prawie 5,1 mln mieszkańców.
Przebieg granic państwowych w regionie jest efektem z jednej strony długiej historii (>2 tys. lat) i wojen toczonych przez główne organizmy państwowe regionu (np. region delty Mekongu pierwotnie zależny od Kambodży/państwa Khmerów na początku XVIII wieku został opanowany przez Wietnam),
z drugiej zaś strony nawiązuje do dawnych granic posiadłości kolonialnych państw europejskich i USA
(Wielkiej Brytanii – Birmy, Malajów: Malezja, Singapur, Brunei,
Niderlandów/Holandii – Indonezja/Holenderskie Indie Wschodnie,
Francji – Indochiny Francuskie: Wietnam, Kambodża, Laos,
USA/wcześniej Hiszpanii – Filipiny
oraz Portugalii – Timor Wschodni).
Jedynym państwem w regionie, które utrzymało nieodległość była Tajlandia (do 1949 roku znana jako Syjam).
Podbój kolonialny był w niektórych przypadkach czynnikiem jednoczącym terytoria Azji Południowo-Wschodniej – np. Indonezja łączy terytoria, które przed podbojem kolonialnym nie były w tym kształcie zjednoczone. W innych przypadkach – np. dawnej kolonii francuskiej Kambodży, podbój kolonialny uratował istnienie państwa (w wieku XIX groził mu rozbiór pomiędzy Syjam/Tajlandię i Wietnam, poza tym Francuzi zmusili Syjam do zwrotu terytoriów zagarniętych przez jeszcze w XV wieku) lub powołali państwo do istnienia – Brytyjczycy po prostu założyli miasto Singapur w 1819 roku.
W trakcie II Wojny Światowej region ten był okupowany przez wojska japońskie (Japończycy wspierali lokalne grupy nacjonalistów). Niepodległość poszczególne państwa uzyskiwały od 1945 roku (Indonezja i Wietnam – chociaż Francuzi próbowali do 1954 roku bronić zbrojnie swojej władzy kolonialnej w Indochinach) do 1984 roku (pełną niepodległość uzyskał brytyjski protektorat – Sułtanat Brunei). Timor Wschodni, który po opuszczeniu przez Portugalczyków zajęli Indonezyjczycy uzyskał niepodległość po długiej wojnie narodowowyzwoleńczej (zginęło ok. 200 tys. mieszkańców wschodniej części wyspy) w 2001 roku.
Był to przez długie lata po II Wojnie Światowej jeden z bardziej niespokojnych regionów świata. Trwała tam rywalizacja pomiędzy sojusznikami Związku Radzieckiego (i Chińskiej Republiki Ludowej) a Stanami Zjednoczonymi Ameryki i ich sojusznikami.
Głównym konfliktem w regionie była najpierw Wojna Indochińska (1945-54) o niepodległość od Francji a potem Wojna Wietnamska (1957-75). Powodem tej drugiej była walka rządu komunistycznej Demokratycznej Republiki Wietnamu (tzw. Wietnam Północny) i wspieranych przez niego partyzantów (Wietkong) z rządem kapitalistycznej i wspieranej przez armię USA Republiki Wietnamu (tzw. Wietnamu Południowego). Wojna skończyła się podbojem Wietnamu Południowego przez armię DRW. Szacuje się, że zginęło w niej ponad 2 mln cywilnych mieszkańców Wietnamu oraz ponad 1,1 mln żołnierzy i bojowników stron konfliktu.
Konflikt przeniósł się też do państw sąsiednich: Kambodży i Laosu. Ostatecznie władzę zdobyły tam komunistyczne rządy zależne od Wietnamu (była to jedna z przyczyn konfliktu Wietnamu z Chinami). W Kambodży w latach 1975-79 rządzili Czerwoni Khmerzy którzy doprowadzili do śmierci ok. 1,5 mln mieszkańców kraju (siłą przesiedlili wszystkich mieszkańców na wieś – bezpośrednio w egzekucjach zgładzili ok. 50-100 tys. osób). W latach 70.tych i 80.tych XX wieku wielu mieszkańców uciekało drogą morską z Wietnamu, Laosu i Kambodży (tzw. „boat people”) do Filipin, Hongkongu, Malezji, Tajlandii i Indonezji.
Lewicowy rząd od 1962 roku ma też Birma – przez większość tego okresu była to wojskowa dyktatura, od 2008 roku trwa demokratyzacja kraju – od 2011 roku istnieje rząd cywilny, chociaż związany z poprzednim obozem władzy. Socjalistyczny rząd (z prezydentem Sukarno) miała też w latach 1948-66 Indonezja, obalony przez wspierana przez USA armię pod wodzą generała Suharto (w represjach względem komunistów i rzekomych komunistów oraz członków mniejszości chińskiej zginęło od 0,5 do 2 mln osob). Także w innych państwach regionu armia ma duże znaczenie, obalając (np. w Tajlandii) władze cywilne.
Współcześnie główne problemy polityczne w regionie związane są z:
- działaniem terrorystycznych ugrupowań islamskich,
- z ruchami separatystycznymi w Birmie, na Filipinach i w Indonezji (czasami prowadzącymi wojnę partyzancką),
oraz sporami terytorialnymi m.in. między Chinami, Wietnamem, Malezją i Filipinami o Wyspy Paracelskie i Spratly na Morzu Południowochińskim. Współcześnie kraje regionu współpracują też ze sobą w ramach ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej).
Obok problemów stricte politycznych ma też miejsce rozwój przestępczości związanej z: produkcją i przemytem opium oraz heroiny (zwalcza w „złotym trójkącie” na pograniczu Laosu, Tajlandii i Birmy), piractwem morskim, handlem kobietami i dziećmi (związanym ze zmuszaniem ich do prostytucji).
LUDNOŚĆ
W Azji Południowo-Wschodniej zamieszkuje około 590 mln mieszkańców. Ludność skupiona jest jednak tylko w niektórych regionach – przede wszystkim w regionach rolniczych związanych z występowaniem żyznych gleb aluwialnych i wulkanicznych. Słabiej zaludnione są obszary górskie i regiony porośnięte przez wilgotne lasy równikowe. Najgęściej zaludnione są: dolina Menamu w Tajlandii, doliny Rzeki Czerwonej i Rzeki Czarnej w północnym Wietnamie, delta Mekongu na południu Wietnamu i Kambodży, doliny rzek Irawadi i Saluin w Birmie, wyspa Luzon na Filipinach, wyspy Jawa, Bali i Lombok w Indonezji i zachodnie wybrzeże Płw. Malajskiego w Malezji.
Średnio największą gęstość zaludnienia ma miasto-państwo Singapur (7 173 osób/km2), dużą gęstość zaludnienia mają też Filipiny (312 osób/km2) i Wietnam (262 osoby km2). Najmniejszą gęstość zaludnienia ma Laos (tylko 26,4 osoby/km2).
Wszystkie państwa regionu mają dodatni przyrost naturalny, najmniejszy w Singapurze (+3,85‰) i w Tajlandii (+6,54‰), największy w Laosie (+18,29‰) i na Filipinach (+20,62‰). Dodatnie saldo migracji mają w regionie tylko Singapur i Brunei, największe ujemne saldo migracji mają Filipiny i Laos.
Struktura wiekowa tych państw jest młoda – w Wietnamie ludzie w wieku ponad 64 lata stanowią ok. 5,5% mieszkańców, a dzieci w wieku do 15 lat 24,5% mieszkańców kraju, zaś na Filipinach ludzie w wieku ponad 64 lata stanowią ok. 4,5% mieszkańców, a dzieci w wieku do 15 lat aż 34% mieszkańców kraju. Starszą strukturę wiekową ludności ma Singapur - ludzie w wieku ponad 64 lata stanowią co prawda tylko ok. 8% mieszkańców, ale dzieci w wieku do 15 lat już 13,5% mieszkańców kraju.
Najbardziej zurbanizowany jest oczywiście Singapur, gdzie cała ludność mieszka w mieście, około ¾ ludności mieszka w miastach w Brunei i Malezji, około połowy w Indonezji i na Filipinach, a w pozostałych państwach zdecydowanie przeważa ludność wiejska.
Mimo tego, że kraje Azji Południowo-Wschodniej wykazują duże podobieństwa kulturowe ich mieszkańcy są bardzo zróżnicowani etnicznie i religijnie.
Do austroazjatyckiej grupy językowej należą następujące języki:
- wietnamski – posługuje się nim >73 mln mieszkańców Wietnamu (86% ludności kraju), poza tym znaczna diaspora wietnamska jest w Kambodży, USA (>1 mln), Kanadzie, Francji i innych państwach Europy (w tym w Polsce);
- khmerski (kambodżański) – posługuje się nim >15 mln osób, język urzędowy w Kambodży (ok. 12,1 mln mówiących) ale również ok. 1 mln w Wietnamie i Tajlandii (oraz w USA, Australii i innych), Khmerowie byli od VIII w. do XIII w. twórcami jednej z największych cywilizacji Indochin, która pozostawiła Angor Wat
i inne języki (np. języki Monów w południowej Birmie oraz języki górali pogranicza Wietnamu, Laosu i Kambodży – np. bahnaryckie).
Niezwykle liczna jest grupa języków malajsko-polinezyjskich z austronezyjskiej rodziny języków (używane głównie na wyspach Azji Południowo-Wschodniej).
Dla około 20-30 mln mieszkańców Płw. Malajskiego i niektórych wysp Archipelagu Sundajskiego (Sumatry i Borneo) rodzimym językiem jest język malajski. Jest on też językiem urzędowym w Malezji, Brunei i Singapuru (jeden z czterech). Język malajski stał się też podstawą do stworzenia w 1928 roku języka Bahasa Indonesia (indonezyjskiego), języka urzędowego Indonezji od 1949 roku (używany przez >160 mln osób, ojczysty dla 23 mln osób). Inne języki malajsko-polinezyjskie o dużej liczbie użytkowników to:
- język jawajski (85 mln osób, zwłaszcza w środkowej i wschodniej części wyspy Jawa),
- język sundajski (ok. 27 mln osób), używany na zachodniej Jawie
i język madurski (ok. 15 mln osób), używany na wyspie Madura i wchodniej Jawie.
Wśród mniej popularnych języków malajsko-polinezyjskich są: język Bugisów z Sulawesi, języki Dajaków z wnętrza Borneo/Kalimantanu, czy język Czamów z Wietnamu i Kambodży - do XVII w. posiadali oni własne państwa w dzisiejszym środkowym i południowym Wietnamie.
Na Filipinach, których ludność również posługuje się językami malajsko-polinezyjskimi, najliczniejsze grupy etniczne to: Tagalog (ok. 22 mln) na północnej wyspie Luzon oraz wyspach Palawan i Mindoro, Bisajczycy/Wisajczycy (>20 mln osób, najliczniejszy język cebuański) w części wyspy Mindanao i na mniejszych wyspach na północ od niej oraz Iloko (ok. 7 mln mówiących) na północy wyspy Luzon.
Do tybetańsko-birmańskiej grupy językowej należą liczne narody i ludy zachodniej części Indochin. Najliczniejsi są:
- Birmańczycy/Bamar (ok. 30 mln osób), dominująca grupa narodowościowa w Birmie/Myanmie, stanowią ok. 2/3 ludności kraju, niemal przez cały okres po zakończeniu II Wojny Światowej walczyli z partyzantkami mniejszości narodowych, domagających się autonomii,
- Karenowie (ok. 5 mln), zamieszkujących na pograniczu Birmy/Myanmy i Tajlandii,
- Arakanowie (>3 mln osób), w południowo-zachodniej Birmie/Myanmie i inni.
W XIII wieku Płw. Indochiński został zasiedlony przez ludy mówiące językami z grupy tajskiej. Najliczniejsi w tej grupie językowej są: zamieszkujący Tajlandię Tajowie (Syjamczycy) – ok. 63 mln osób. Blisko spokrewnieni językowo z nimi są: Laotańczycy (ok. 3 mln osób) oraz zamieszkujący we wschodniej Birmie/Myanmie i północno-zachodniej Tajlandii Szanowie (ok. 6 mln osób).
W górskich obszarach Laosu, Tajlandii i Wietnamu (ale też i Chin) żyją Hmongowie/Meo (łącznie ok. 1,7 mln osób), którzy w czasie Wojny Wietnamskiej wspierali Amerykanów oraz pokrewni językowo Mien/Dao (ok. 0,5 mln). Mieszkańcy wschodniej części Indonezji posluguja sie językami pauaskimi (melanezyjskimi).
W Azji Południowo-Wschodniej liczna jest też diaspora chińska (na Filipinach, w Wietnamie, a zwłaszcza w Singapurze – ok. ¾ ludności tego państwa-miasta) oraz hinduska (m.in. w Malezji).
W niektórych odludnych regionach żyją też grupy ludności o antropologicznych cechach czarnej odmiany człowieka (spokrewnieni z Aborygenami australijskimi, którzy stąd przybyli) – zwani na Filipinach negritos (m.in. ludy Ati na Filipinach, Semang na Płw. Malajskim, czy Andanmańczycy).
Nieco mniej zróżnicowana jest struktura religijna regionu.
Początkowo zaznaczyły się głównie wpływy indyjskie i chińskie. Te ostatnie najsilniej widoczne są w Wietnamie, gdzie rozpowszechnił się konfucjanizm i taoizm (religie chińskie wyznają też w Azji Południowo-Wschodniej imigranci z Chin). Reszta Indochin kulturowo związana jest przede wszystkim z buddyzmem (z jego najstarszą istniejącą szkołą - Therawada). Buddyzm dominuje w Birmie, Tajlandii, Kambodży i Laosie. W Wietnamie natomiast duże znaczenie ma buddyzm w przyjętej z Chin tradycji Mahajany.
Hinduizm, w średniowieczu dobrze rozwijający się w Azji Południowo-Wschodniej zachował znaczenie tylko na Bali w Indonezji. Hinduistami są za też zwykle imigranci zarobkowi przybywający od XIX wieku z Indii (liczni są m.in. w Malezji).
Wpływ islamu (popularyzowanego przez kupców arabskich i perskich) zaznaczył się od XII wieku, a od XV wieku można mówić o stopniowej islamizacji królestw Płw. Malajskiego (Malakki), Sumatry (Aceh) i Jawy (m.in. sułtanat Bantem), a później również wysp leżących dalej na wschodzie (Bugisi z Sulawesi, Brunei, sułtanaty Ternate i Tidore na Molukach). Współcześnie państwami islamskimi w regionie są: Indonezja (najbardziej ludne państwo muzułmańskie na świecie), Malezja (federacja monarchii islamskich władców) i Brunei. Znaczne mniejszości wyznające islam zamieszkują: Filipiny (mniejszość Moro na zachodzie Mindanao, Wyspach Sulu i Parawan) oraz w południowej Tajlandii (są to Malajowie). Walczą oni zbrojnie o niepodległość, współpracując z Al-Kaidą. Ekstremiści islamscy z organizacji Dżimah Islamija silni są też Indonezji (w 2002 roku dokonali zamachów na Bali, w których ucierpieli głównie australijscy turyści).
Rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa w Azji Południowo-Wschodniej wiązało się z kolonizacją europejską. Hiszpanie na Filipinach i Portugalczycy we wschodniej części wyspy Timor i na Molukach propagowali katolicyzm. Również w Indochinach Francuskich (gł. w Wietnamie, gdzie do dnia dzisiejszego 7% mieszkańców to katolicy) na katolicyzm nawracali miejscową ludność Francuzi. W koloniach brytyjskich i holenderskich (Birma, Malaje – zwłaszcza na Borneo i Indonezja) działali za to misjonarze protestanccy i anglikańscy. Nawracali oni głównie mieszkańców słabo zaludnionych obszarów górskich i zalesionych, do których nie dotarł jeszcze ani islam ani buddyzm (np. Karenowie w Birmie/Myanmie, Dajakowie na Kalimantanie i Toradżowie na Sulawesi).
Wiele ludów leśnych i górskich zachowało też w całości lub częściowo animistyczne wierzenia przodków.
W komunistycznym Wietnamie, w Laosie, w Birmie i w Kambodży (zwłaszcza pod rządami Czerwonych Khmerów) władze zwalczały kulty religijne, promując ateizm.
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Azja Południowo-Wschodnia charakteryzuje się rozczłonkowaną linią brzegową, z licznymi półwyspami i wyspami. Północną część regionu zajmował Półwysep Indochiński z Półwyspem Malajskim, o łącznej powierzchni ok. 2,3 mln km2. Oblewają je od zachodu akweny wodne wchodzące w skład Oceanu Indyjskiego (Zatoka Bengalska, i Morze Andamańskie z Zatoką Martaban), a od wschodu akwen Oceanu Spokojnego - Morze Południowochińskie (z zatokami: Tonkińską i Tajlandzka). Morze Andamańskie oddzielają od Zatoki Bengalskiej Andamany i Nikobary. Morze Andamańskie łączą z Morzem Południowochińskim Cieśnina Malakka i Cieśnina Singapurska.
Na południe i wschód od Płw. Malajskiego i Indochińskiego położone są wyspy archipelagu Filipin i Archipelagu Malajskiego.
Archipelag Malajski składa się z ok. 20 tys. wysp. Wyróżniamy wśród nich Wielkie Wyspy Sundajskie: Borneo/Kalimantan – o powierzchni 743,3 tys. km2 (3. pod względem wielkości wyspa świata), Sumatra – 473,5 tys. km2, Celebes – 174,5 tys. km2 i Jawa – 126,5 tys. km2. Na wschód od Jawy ciągnie się łańcuch ok. 40 wysp zaliczanych do Małych Wysp Sundajskich. Należą do nich: Bali, Lombok, Sumbawa, Sumba, Flores, Timor (o powierzchni >30,5 tys. km2) i inne. We wschodniej części Archipelagu Malajskiego leżą Moluki (Wyspy Korzenne), z największymi wyspami: Halmahera (>17,5 tys. km2) i Seram.
Archipelag Filipin składa się z ponad 7 tys. wysp. Największe z nich to: Luzon (o powierzchni 104 tys. km2) na północy i Mindanao (o powierzchni ok. 94,5 tys. km2) na południu. Pomiędzy nimi leżą mniejsze wyspy: Bohol, Cebu, Leyte, Samar i inne.
Pomiędzy wyspami leżą liczne morza międzywyspowe: Morze Jawajskie (przez niektórych zaliczane do Oceanu Indyjskiego), Morze Celebes, Morze Banda, Morze Sulu i inne.
Geologicznie obszar Azji Południowo-Wschodniej położony jest na styku kilku płyt litosfery: Euroazjatyckiej, Australijskiej, Filipińskiej, Pacyficznej. Archipelagi: Sundajski i Filipin stanowią łuki wyspowe towarzyszące strefom subdukcji (o ich istnieniu świadczą rowy oceaniczne – m.in. jawajski i filipiński) na granicy płyt litosfery. Występują tam trzęsienia ziemi (m.in. bożonarodzeniowe trzęsienie z 2004 roku u wybrzeży Sumatry, które spowodowało tsunami na Oceanie Indyjskim – ok. 300 tys. zabitych i zaginionych) oraz liczne drzemiące i aktywne wulkany (np. Merapi na Jawie, czy Mayon na wyspie Luzon). Do największych erupcji wulkanicznych należała erupcja wulkanu Tambora w 1815 roku – zginął cały lud Tambora i setki tysięcy innych ludzi na innych wyspach; erupcja wyrzuciła do stratosfery dużo popiołów, które spowodowały kilkustopniowy spadek temperatury i nieurodzaj w 1816 roku na całej północnej półkuli.
Ogólnie na całym obszarze Azji Południowo-Wschodniej występują liczne obszary górskie i wyżynne. W Indonezji i na Filipinach są to głównie wulkany (najwyższy szczyt Filipin to drzemiący wulkan Apo – 2 953 m n.p.m.). Na północy Borneo/Kalimantanu znajduje się najwyższy szczyt Malezji i całego Archipelagu Malajskiego – Kinabalu (4 101 m n.p.m. wysokości). Na Płw. Indochińskim istnieje wiele południkowych pasm górskich wypiętrzonych w kredzie (m.in. Góry Annamskie w Wietnamie i Laosie, o wysokości do 2 850 m n.p.m.) i w trzeciorzędzie (m.in. Patkaj, Góry Arakańskie, Wzgórza Shan w Birmie). Na wybrzeżach (m.in. na Borneo) oraz w dolinach rzek powstały równiny.
Dłuższe rzeki istnieją tylko w Indochinach (mają swoje źródła w górach południowych Chin lub Tybetu). Są to: Mekong (o długości 4 350 km), Saluin (ok. 2 400 km), Irawadi (2 170 km), Rzeka Czerwona (1 280 km) i Menam/Chao Phraya. Wśród jezior do największych należą: bogate w ryby płytkie jezioro Tonle Sap w Kambodży oraz głębokie Toba na Sumatrze (największe jezioro o genezie wulkanicznej na świecie).
Klimat regionu jest gorący – równikowy i zwrotnikowy w odmianie monsunowej. Opady z reguły przekraczają 1000 mm (osiągają nawet 3000 mm tocznie), a średnie temperatury miesięczne nie spadają poniżej 20°C. Głównym zagrożeniem klimatycznym jest występowanie cyklonów tropikalnych.
W regionie dominują lasy równikowe wiecznie zielone lub monsunowe, tracące liście w porze suchej. Tylko lokalnie – w Birmie i Tajlandii – występuje sawanna (tam, gdzie jest bardziej sucho). Obserwujemy jednak spadek powierzchni lasów (wycinane dla cennych gatunków – drewna tekowego, sandałowego i innych oraz dla pozyskania ziemi dla rolnictwa) – np. na Borneo jeszcze ok. 60 lat temu pokrywały one 90% powierzchni wyspy, a obecnie już tylko ok. połowy. Przeważają gleby mało żyzne – czerwonoziemy i żółtoziemy (ferrosole i nitosole). Żyzne są mady w dolinach rzek i powulkaniczne andosole.
Ciekawa jest fauna tego obszaru. Pomiędzy wyspami Bali i Lombok, Borneo i Celebesem oraz Filipinami i Molukami przebiega linia Wallace’a, oddzielająca krainy zoogeograficzne: orientalną i australijską. Na zachód od tej linii żyją m.in. nosorożce jawajskie, tygrysy sumatrzańskie, niedźwiedź malajski, tapiry malajski, słonie indyjskie, bawoły, małpy: orangutany, gibony, makaki, argusy (ptaki - kuraki) czy pytony. Na wschód występują m.in.: lotopałanki, torbacz drzewiak ciemny, czy olbrzymi waran z wyspy Komodo.
GOSPODARKA
W Azji Południowo-Wschodniej obok gospodarki tradycyjnej (czy nawet prymitywnej) rozwija się też gospodarka bardzo nowoczesna (zwłaszcza w Singapurze, który od lat 70.tych XX wieku zaliczany jest do grupy tzw. azjatyckich tygrysów). W świetle wartości wskaźnika rozwoju społeczeństw (HDI) tylko Singapur i Brunei należą do grupy państw bardzo wysoko rozwiniętych, a Malezja wysoko rozwiniętych; pozostałe państwa są tylko średnio rozwinięte (lub słabo rozwinięte jak Timor Wschodni).
W górach Filipin, Birmy i Tajlandii niektóre grupy etniczne do dziś zajmują się łowiectwem oraz prymitywnym rolnictwem żarowym. Z rybołówstwa utrzymują się koczowniczy Morscy Cyganie. Azja Południowo-Wschodnia była i jest ważnym producentem żywności. To m.in. kwiat i nasiona muszkatołowca przyciągnęły w XVI wieku kupców portugalskich na Moluki. Indonezje, Myanma, Wietnam i Tajlandia należą do największych producentów ryżu na świecie, Indonezja i Tajlandia do dużych producentów manioku, a Tajlandia do dużych producentów trzciny cukrowej. Państwa regionu przewodzą w produkcji oleju palmowego, kauczuku naturalnego, kawy, ziarna kakaowca, oraz owoców tropikalnych, orzechów (np. nerkowca) i roślin przyprawowych. Duże znaczenie ma też rybołówstwo morskie i rybactwo śródlądowa (i akwakultura), np. na Mekongu - pod względem bioróznorodności ustępuje tylko Amazonce. Kraje regionu są też ważnym producentem drewna.
W niektórych krajach regionu duże znaczenie ma wydobycie surowców mineralnych. Indonezja jest producentem węgla kamiennego i brunatnego. W Indonezji, Malezji i Brunei (główne źródło bogactwa) wydobywa się też znaczne ilości ropy naftowej i gazu ziemnego. Wśród metali duże znaczenie ma wydobycie boksytów (zwłaszcza w Indonezji), złota, srebra, a w niedawnej przeszłości również cyny.
W ostatnich 20 latach w państwach regionu (zwłaszcza w Tajlandii, Malezji, Indonezji, Filipinach i Wietnamie) zaczął rozwijać się przemysł elektroniczny (firmy amerykańskie, japońskie i z innych państw przenosiły tu swoją produkcję). Filipiny i Malezja eksportują m.in. półprzewodniki, Tajlandia – drukarki i monitory komputerowe, Rozwija się też przemysł odzieżowy – w Kambodży, Wietnamie i Tajlandii.
Wśród usług największe znaczenie mają: usługi transportowe (gł. w Malezji i Singapurze, z racji położenia nad strategiczną drogą handlowa przez Cieśn. Malakka (port singapurski jest jednym z kilku największych na świecie), bankowe (gł. Singapur) oraz turystyka (piękne plaże – np. w Phuket, oryginalna kultura – np. Bangkok i Bali, piękno dzikiej przyroda - np. orangutany czy formy krasowe Zatoki Ha Long w Wietnamie oraz zabytki historii – np. Angor Wat w Kambodży, Borobudur na Jawie i inne).