Indie (Republika Indii)
TERYTORIUM I LUDNOŚĆ PAŃSTWA
Powierzchnia: ponad 3 166,4 tys. km2 (7. pod względem wielkości państwo świata, 3. pod względem wielkości państwo Azji, uwzględniając Federację Rosyjską);
obejmuje subkontynent indyjski (Płw. Dekan, Nizinę Gangesu i Asam), przedgórza himalajskie i południowe stoki Himalajów oraz archipelagi wysp na Morzu Arabskim (Lakszadiwy i Amindiwy) i w Zatoce Bengalskiej (Andamany i Nikobary).
Indie składają się z 28 stanów o szerokiej autonomii, 6 terytoriów związkowych i dystryktu federalnego.
Granice te są wynikiem podziału brytyjskich Indii (podbite przez Wielka Brytanię w XVIII i XIX wieku) według kryterium wyznaniowego. Miał on miejsce w 19547 roku, jako element procesu odzyskiwania niepodległość. Z części Indii Brytyjskich, w których dominowali muzułmanie utworzono Pakistan (w 1971 roku rozpadła się na dzisiejsze: Pakistan i Bangladesz); w części z przewagą hinduistów powstała Republika Indii. Podział ten wywołał duże przemieszczenia ludności (ok. 10 mln osób) – muzułmanie z Indii przesiedlali się do Pakistanu, hinduiści z Pakistanu wyjeżdżali do Indii. W trakcie tych migracji zdarzały się napady na wyjeżdżającą ludność. W masakrach będących ich skutkiem zginęło ok. 200 tys. osób.
Indie do dnia dzisiejszego toczą spór graniczny z Pakistanem. Początkowo dotyczył on przebiegu granicy w Pendżabie. Drugim nie rozwiązanym do dziś problemem jest przynależność północno-zachodniego stanu Kaszmir. Zamieszkany jest on przede wszystkim przez muzułmanów. Władca tego księstwa w obrębie Indii Brytyjskich był jednak hinduistą i ostatecznie przyłączył swoje państwo do Republiki Indii. Spowodowało to pierwszą wojnę indyjsko-pakistańską (1947-48), w efekcie której północna część Kaszmiru została zajęta przez Pakistan. Indie i Pakistan toczyły jeszcze 3 wojny (w 1965, 1971 i 1999 roku). Konflikt ten potencjalnie jest niebezpieczny dla całego świata, gdyż obie jego strony posiadają broń jądrową.
Przeciwnikiem armii indyjskiej są nie tylko oddziały pakistańskie, ale również muzułmańscy powstańcy z Kaszmiru. Zbrojne powstanie zaczęło się tam w 1988 roku i ze zmiennym natężeniem trwa do dziś (powstańców wspierał Pakistan). Obecnie największe znaczenie wśród bojowników mają radykalne ugrupowania islamistyczne. Odpowiadają też one za akcje terrorystyczne w innych stanach indyjskich (np. za ataki z 26-29 listopada 2008 roku w Mumbaju, w których zginęło ponad 160 osób). W konflikcie w Kaszmirze zginęło do dnia dzisiejszego co najmniej 55 tys. osób (indyjskich policjantów, islamskich bojowników oraz ludności cywilnej: hinduistów - ofiar masakr dokonywanych przez muzułmanów i muzułmanów - ofiar nielegalnych masakr dokonywanych przez wojsko).
Mają też Indie nie w pełni uregulowane stosunki z Chinami. Spór dotyczy dwóch himalajskich terytoriów - Aksai Chin na zachodzie (w granicach zamieszkanej przez tybetańskich buddystów części Kaszmiru) i Arunachal Pradeś na wschodzie (na północ od Asamu). Toczyła się o nie wojna w 1962 roku, przegrana przez Indie. Chiny opanowały terytorium Aksai Chin, ale Arunachal Pradeś pozostał pod władzą Indii. Od 1993 roku podejmowane są próby normalizacji stosunków (są one względnie pokojowe).
Innym czynnikiem, który zaognił stosunki było to, ze Indie udzieliły azylu duchowemu przywódcy Tybetańczyków – dalajlamie, po tym, jak uciekł on z Lhasy w 1959 roku.
Liczba ludności Indii (2010 r.): około 1 173,1 mln ludzi – 2. najludniejsze państwo świata i zarazem Azji.
Gęstość zaludnienia: średnio 370 osób/km2 – 3 razy więcej niż w Polsce, ludność skupia się zwłaszcza w regionach rolniczych – na Nizinie Hindustańskiej i w południowej części zachodniego wybrzeża Płw. Dekan (Wybrzeże Malabarskie).
Kraj charakteryzuje dodatni, wysoki przyrost naturalny (2009 r.): +15,1‰ (chociaż mniejszy niż w 2000 roku). Społeczeństwo Indii jest młode – dzieci i młodzież do 20 roku życia stanowią 40% ludności (prawie 2 razy więcej niż w Polsce), a osoby powyżej 64 roku życia tylko 5,6% mieszkańców kraju (ponad 2 razy mniej niż w Polsce). Średnia długość życia jest tam dużo niższa niż w Polsce – 63 lata dla mężczyzn i 66 lat dla kobiet. W strukturze płciowej zauważalna jest znaczna przewaga liczebna mężczyzn (na 100 mężczyzn przypadają średnio tylko 94 kobiety). Wynika to z czynników kulturowych (w społeczeństwie indyjskim rodzice bardziej pragną męskiego potomka, co wynika m.in. z tego, że wydając córki za mąż należy wnieść duży posag, w efekcie nacisk na to, by dbać o życie i zdrowie dziewczynek jest mniejszy). Jeszcze bardziej przewaga liczbowa mężczyzn zaznacza się w niektórych dużych miastach Indii (np. w Mumbaju/Bombaju na 100 mężczyzn przypada średnio 81 kobiet), co wiąże się z tym, ze są one dużymi rynkami pracy, przyciągającymi ze wsi głównie mężczyzn.
Społeczeństwo Indii jest bardzo zróżnicowane językowo. Północne Indie zamieszkują narody mówiące językami indoeuropejskimi (z rodziny języków indo-aryjskich); odznacza ich również nieco jaśniejszy kolor skóry niż mieszkańców Indii południowych. Mieszkańcy południowej części subkontynentu posługują się językami z rodziny drawidyjskiej.
Najwięcej mieszkańców Indii posługuje się językiem hindi. Jest to obok języka angielskiego (język pomocniczy) urzędowy język całych Indii. W węższym znaczeniu posługuje się nim około 180 mln ludzi. Jeśli zaliczymy do dialektów języka hindi pokrewne mu radźastani, bihari i pahari posługuje się nim jako pierwszym językiem ponad 420 mln mieszkańców Indii (dodatkowo dla ok. 150 mln ludzi jest to drugi język). W sumie jest więc to podstawowy język prawie 40% mieszkańców Indii.
Spośród pozostałych języków indoeuropejskich najliczniejsi są użytkownicy języków:
- bengalskiego (ponad 83 mln mieszkańców Indii, 8% mieszkańców – ponad 2 razy więcej Bengalczyków zamieszkuje jednak Bangladesz),
- marathi (ok. 70 mln i 7% mieszkańców Indii),
i gudźarati (ok. 46 mln mówiących – ok. 5% mieszkańców Indii).
Język hindi i marathi zapisywane są w alfabecie dewanagari.
Wśród języków drawidyjskich najwięcej mówiących mają języki:
- telugu (ok. 70 mln mówiących i 7% mieszkańców Indii),
- tamilski (ok. 60 mln mówiących i 6% mieszkańców Indii)
oraz kannada/kannara i malajalam.
W Indiach północno-wschodnich mieszka wiele grup etnicznych posługujących się językami z grupy birmańsko-tybetańskiej.
Inny czynnik różnicujący mieszkańców Indii to wyznawana religia. Większość to hinduiści, stanowiący ok. 78% mieszkańców kraju. W religii tej jest wielu bogów. Poszczególne grupy wyznawców oddają jednak cześć jednemu bóstwu, pozostałe uznają za jego manifestacje (czasami zwane awatarami).
Około 12% mieszkańców Indii (>138 mln ludzi) to muzułmanie, zamieszkujący w północnych Indiach i w Kerali. Mniej liczni są chrześcijanie (zarówno protestanci, rzymscy katolicy – zwłaszcza w Goa, jak i przedstawiciele kościołów wschodnich) – 3% mieszkańców Indii, sikhowie – prawie 2% mieszkańców (ich religia powstała w XV wieku jako połączenie wierzeń islamu i hinduizmu), wyznania animistyczne (różne religie plemienne) oraz buddyzm (Indie to kolebka buddyzmu), dżinizm i zoroastrianizm.
W Indiach co jakiś czas zdarzają się wystąpienia hinduistów przeciwko przedstawicielom innych religii (zwłaszcza muzułmanom).
Cechą charakterystyczną społeczności hinduistów jest podział społeczeństwa na warstwy (warny) i kasty oraz podkasty (jest ich ponad 3 tys.). Chociaż formalnie system kastowy został zniesiony w 1947 roku, w dalszym ciągu decyduje o pozycji społecznej i towarzyskiej mieszkańców Indii.
Poza systemem kastowym znajdowała się ludność plemienna – np. Santalowie (ok. 5 mln osób żyjących w rozproszeniu w Biharze, Orisie, Bengalu Zachodnim i Madhya Pradeś i innych stanach). To właśnie z tego ludu wywodzili się pierwsi naksalici – indyjscy komuniści nawiązujący do chińskiego maoizmu. Nawoływali oni do walki o prawa niewykwalifikowanych robotników i bezrolnych chłopów (chciano wcielić w życie obowiązujące prawo o reformie rolnej, które w wielu regionach nie było respektowane). Ruch naksalitów rozpoczął akcje antyrządowe w latach 60.tych XX wieku. Nasiliły się one w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku. Akcje przeciwko administracji, policji i wojsku indyjskiemu mają miejsce zwłaszcza w słabo zaludnionych i gęsto zalesionych regionach ciągnących się od Karnataki po Bengal Zachodni. W jednym z najbardziej krwawych ataków z 6 kwietnia 2010 roku naksalici zabili w 2 atakach 76 indyjskich policjantów. Jest to obecnie jedno z większych zagrożeń dla władzy centralnej i władz stanowych.
Stolicą Republiki Indii jest Nowe Delhi. Jest to dawna stolica Indii Brytyjskich (1912-1947). Jest ono właściwie dzielnicą Delhi, które było stolicą różnych muzułmańskich dynastii rządzących północnymi Indiami od końca XII wieku. Miasto to liczyło w 2006 roku ok. 11,2 mln mieszkańców, a w jego aglomeracji miejskiej mieszkało ok. 15,9 mln mieszkańców.
Większym niż Delhi (pod względem liczby ludności) ośrodkiem miejskim Indii jest Mumbaj (dawny Bombaj). W roku 2012 w mieście mieszkało prawie 12,5 mln mieszkańców (w obszarze metropolitalnym Mumbaju mieszkało w 2007 roku prawie 19 mln mieszkańców).
Niewiele mniejsza od Delhi jest Kalkuta, leżąca w delcie Gangesu i Brahmaputry. W 2010 roku liczyła ona ponad 5,1 mln mieszkańców (ponad 14,7 mln mieszkańców w zespole miejskim).
Inne duże miasta Indii to:
- Madras (ponad 4,6 mln mieszkańców w mieście w 2011 roku i ponad 7,15 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2007 roku),
- Bangalur (prawie 4,3 mln mieszkańców w mieście w 2001 roku i ponad 6,75 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2007 roku),
- Hajdarabad (ponad 5,7 mln mieszkańców w mieście w 2001 roku i ponad 6,35 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2007 roku). to: bardziej ludne)
i Ahmadabad (ponad 3,5 mln mieszkańców w mieście w 2001 roku i ponad 5,35 mln mieszkańców w zespole miejskim w 2007 roku).
Ogółem w Indiach w roku 2010 ludność miejska stanowiła tylko 30% ogółu ludności kraju.
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Indie mają długa linię brzegową (mają dostęp do wód Oceanu Indyjskiego, dokładniej jego 2 odnóg: Morza Arabskiego i Zatoki Bengalskiej). Należące do Indii archipelagi Andamanów i Nikobarów oddzielają Zat. Bengalską od Morza Andamańskiego.
W wody oceanu wcina się duży (ok. 2,1 mln km2) Płw. Indyjski, inaczej Dekan. Cieśnina Palk oddziela go od wyspy Cejlon (leży na niej państwo Sri Lanka). Zachodnie wybrzeże Dekanu nosi nazwę Wybrzeża Malabarskiego, a wschodnie – Wybrzeża Koromandelskiego. Linia brzegowa Indii nie jest jednak silnie rozczłonkowana. Obok Dekanu zaznacza się w jej obrębie jeszcze jeden mniejszy półwysep - Płw. Kathijawar.
Na Indie składają się 3 główne krainy geograficzne:
- Półwysep Indyjski, w jego centrum leży Płaskowyż Dekan, będący tarczą prekambryjską, na której skały krystaliczne lokalnie przykryte są trzeciorzędowymi skałami wulkanicznymi (bazaltami), okalają go 2 krawędziowe pasma górskie średniej wysokości – Ghaty Zachodnie (wysokość do 2 695 m n.p.m.) i Ghaty Wschodnie (do 1680 m n.p.m.);
- Nizina Hindustańska położona w obniżeniu tektonicznym i wypełniona trzeciorzędowymi aluwiami
oraz pas wysokich, młodych gór wypiętrzonych w orogenezie alpejskiej (i dalej wypiętrzanych) pod naporem płyty indyjskiej, która zderzyła się z płytą euroazjatycką, na który składają się – Karakorum, Himalaje (wznoszą się nad Niz. Hindustańską 3 stopniami – Śiwaliki, Himalaje Małe i Himalaje Wysokie) oraz Patkaj na granicy z Mjanmą/Birmą, najwyższym szczytem Indii jest Kanczendzonga (8 586 m n.p.m.), leżąca w Himalajach na granicy Nepalu z indyjskim stanem Sikkim.
Sieć rzeczna Indii jest dobrze rozwinięta. Do najważniejszych rzek kraju należą:
- Ganges (święta rzeka hinduistów), wypływający z lodowej jaskini u czoła lodowca Gangotri w Himalajach (niedaleko 2. pod względem wysokości szczytu Indii – Nanda Devi), uchodzący do Zat. Bengalskiej (już w Bangladeszu), o długości 2 700 km, główny dopływ Jamuna;
- Brahmaputra, tworząca deltę z Gangesem, płynie przez Asam, źródła ma w Tybecie;
- przez Kaszmir i Pendżab płynie w swym górnym biegu Indus, główna rzeka Pakistanu (górne odcinki dopływów Indusu Ćenabu i jego dopływu Satledżu również położone są w Indiach),
- Narmada, płynąca na północy Dekanu i wpadająca do Morza Arabskiego (1 290 km długości),
- Godawari, na Dekanie, wpadająca do Zat. Bengalskiej (1 450 km długości),
i Kryszna na południu Dekanu, wpadająca do Zat. Bengalskiej (1 280 km długości).
Jezior w Indiach jest niewiele. W Himalajach występują stosunkowo niewielkie jeziora polodowcowe i tektoniczne, np. Dal w Kaszmirze. W Radżastanie występują jeziora słone, z których największe jest Jezioro Sambhar (o powierzchni 190-230 km2).
Większość terytorium Indii leży w strefie klimatu zwrotnikowego. Jest to monsunowa odmiana tego klimatu. Dla większości obszaru Indii opady wiążą się z napływem wilgotnego powietrz morskiego w trakcie południowo-zachodniego monsunu letniego (wieje od czerwca/lipca do września i przynosi nawet 70% rocznej sumy opadów).
Wybitnie niskie opady występują na Pustyni Thar (ok. 100 mm rocznie) w zachodnich Indiach (blisko granicy z Pakistanem). Sucho jest też we wnętrzu Płw. Dekan (300-500 mm rocznie) i po zawietrznej stronie Karakorum (Ladakh). Dużo wyższe opady występują na Niz. Hindustańskiej (808 mm rocznie w Delhi i 1 800 mm rocznie w Kalkucie) i zwłaszcza na stokach gór eksponowanych na południowy zachód (> 3 000 mm rocznie w Ghatach Zachodnich i do 11 000 mm na płaskowyżach przedhimalajskich (najwyższe opady na świecie w Czerapuńdżi i Mawsynram). Na wybrzeżach Zat. Bengalskiej i rzadziej nad Morzem Czerwonym pojawiają się jesienią cyklony tropikalne.
W górach zaznacza się piętrowość klimatyczna z z temperaturami ujemnymi i wiecznym śniegiem w najwyższych partiach gór.
Najżyźniejsze gleby – mady (fluwisole) występują w dolinach rzecznych i na wybrzeżach. Żyzne są też wertisole na powstałe ze zwietrzeliny pokryw lawowych Dekanu (gleby bawełniane). Mniej żyzne są czerwonoziemy, gleby pustyń i gleby górskie. Problemem jest erozja gleb, która zaznacza się głównie w zachodnim Dekanie oraz na przedgórzu Himalajów.
Roślinność Indii została silnie przekształcona na skutek antropopresji (dominują obszary uprawne). Lasy zajmują około 20% powierzchni kraju (gł. w Himalajach, w prowincjach północno-wschodnich i na obrzeżach Płaskowyżu Dekan). Przeważają lasy monsunowe tracą Ce liście w porze suchej (z drzewem tekowym i figowcami). Na Wybrzeżu Malabarskim i w Kotlinie Asamu rosną wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe (w tym górskie lasy mgielne). Na wybrzeżach (zwłaszcza w delcie Gangesu i Brahmaputry) występują lasy namorzynowe. W Himalajach zaznacza się piętrowość roślinna – rosną tam podzwrotnikowe lasy twardolistne (m.in. z dzikimi drzewami pistacjowymi). Wyżej przechodzą one w lasy mieszane sosnowo-dębowe, następnie zaś w lasy iglaste z cedrem himalajskim, jodłą i świerkiem. Jeszcze wyżej (>3 000-3 500 m n.p.m.) znajdują się łąki i stepy górskie.
W suchym wnętrzu Dekanu występuje sawanna z drzewami sandałowymi i akacjami.
Północno-zachodnią część Niz. Hindustańskiej pokrywa roślinność półpustynna i pustynna (Pustynia Thar).
Świat zwierzęcy Indii reprezentuje krainę orientalną. Jest szczególnie bogaty, w większości typowy dla wilgotnych lasów tropikalnych, terenów podmokłych, a także stepów. W górach (Himalaje) występują m.in.: koziorożec himalajski, niedźwiedź himalajski i sęp himalajski. Dalej na południe występują: słoń indyjski, nosorożec indyjski, tygrys bengalski, niedźwiedź wargacz, małpy (makaki i langury). Wśród ptaków odznaczają się kuraki (kur bankiwa i paw indyjski), wśród węży kobra indyjska (okularnik indyjski) i pytony.
GOSPODARKA
PKB Indii w 2010 roku wyniósł 1 bilion 722,3 mld dolarów amerykańskich, co czyni Indie dziewiątą największą gospodarką świata (gospodarka indyjska jest ponad 3,5 razy większa niż gospodarka Polski). Przeciętny poziom życia jest tam jednak znacznie niższy z racji dużej liczby ludności. Wielkość PKB per capita uwzględniająca siłę nabywcza waluty wynosi tylko 3 583 dolarów amerykańskich. Jest to ponad 5 razy mniej niż w Polsce, ale od 2000 roku wzrosła ponad 2 razy. Za przemysłową i handlowa stolicę Indii uważany jest Mumbaj/Bombaj/
Podstawowym działem gospodarki indyjskiej było rolnictwo. Do dziś (2010) zatrudniona jest w nim około połowa pracujących. Jego udział w wytwarzaniu PKB Indii jest jednak dużo mniejszy (ok. 17%). Indie są dużym producentem: pszenicy, ryżu, ziemniaków, trzciny cukrowej, orzeszków ziemnych, bawełny i herbaty (2. miejsce na świecie pod względem wielkości zbiorów), tytoniu i orzechów kokosowych (3. miejsce na świecie pod względem wielkości zbiorów) oraz owoców, warzyw i przypraw (to właśnie indyjski pieprz przyciągnął do Azji Południowej Portugalczyków). Duże znaczenie w rolnictwie ma sztuczne nawadnianie gruntów. Mają też Indie największe na świecie pogłowie bydła (indyjscy hinduiści nie mogą jednak spożywać jego mięsa – wykorzystują tylko produkty mleczne i odchody jako opał) oraz drugie na świecie pogłowie owiec.
Indie mają bogate złoża węgla kamiennego. Wydobywane one są gł. w północno-wschodniej części Dekanu (okręg Damodar – indyjskie Zagłębie Ruhry) – z wydobyciem ponad 525 mln ton w 2009 roku były Indie 3. największym producentem węgla kamiennego na świecie. Służy on m.in. jako główne źródło energii elektrycznej w tym kraju (60% mocy zainstalowane jest w elektrowniach cieplnych opalanych węglem).
Krajowe wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego (gł. z podmorskich złóż w okolicach Mumbaju/Bombaju i ze złóż w północno-wschodnich Indiach) nie pokrywa zapotrzebowania na te paliwa.
Są też Indie ważnym producentem wysokiej jakości rud żelaza (3. największy eksporter na świecie). Występują one w wielu miejscach, zwłaszcza na Dekanie. Inne surowce metaliczne, których Indie są dużym producentem to: rudy chromu, rudy manganu i boksyty (ruda aluminium).
Przemysł Indii wytwarza ok. ¼ PKB. Tradycyjnie duże znaczenie ma przemysł włókienniczy i odzieżowy (szwalnie). Dobrze rozwinięty też jest przemysł hutniczy (indyjska firma Mittal - obecnie fragment ArcelorMittal należy do największych koncernów tej branży na świecie). W branży hutniczej działa też jedna z firm należących do grupy Tata (poza tym firmy tego konglomeratu produkują energię, samochody osobowe, ciężarowe i autobusy, chemikalia, piwo i inne) oraz przemysł chemiczny – w tym produkcja nawozów sztucznych. W 2010 roku wyprodukowano w Indiach ponad 2,8 mln samochodów osobowych.
W ostatnich kilkunastu latach dobrze rozwija się w Indiach przemysł zaawansowanych technologii – doskonale rozwija się indyjski przemysł biotechnologiczny i farmaceutyczny (zwłaszcza tanich leków generycznych – zamienników leków oryginalnych).
Dobrze rozwija się też przemysł elektroniczny i telekomunikacyjny (np. produkcja smartfonów), przemysł związany z technologiami internetowymi (IT) oraz produkcja oprogramowania. Ośrodkiem przemysłów high-tech w Indiach jest leżące na południu Bangalore, nazywane indyjską doliną krzemową.
Wśród usług duże znaczenie mają usługi telekomunikacyjne, turystyczne i usługi outsourcingowe (zwłaszcza w zakresie technologii informatycznych) świadczone dla międzynarodowych koncernów. Turystyka jest jeszcze stosunkowo słabo rozwinięta. Atrakcje turystyczne Indii to ich dziedzictwo kulturowe (zarówno zabytkowe świątynie, jak i współczesne festiwale) oraz środowisko naturalne (piękne plaże Goa, ale i możliwość trekkingu w Himalajach).