Religie są systemami wierzeń i związanych z nimi praktyk (modlitwa, post, ofiara i inne), które określają związki między sferą boską z jednej strony a jednostkami ludzkimi i społecznościami z drugiej strony.
Wyróżnia się kilka tysięcy religii. Można je dzielić na różne sposoby.
Obok religii naturalnych (istniejących od zawsze, z rozwiniętym kultem płodności, przodków i sił natury) istnieją religie objawione (związane z naukami objawionymi założycielowi religii/prorokowi przez istotę boską – chrześcijaństwo, islam).
Obok religii narodowych (religia żydowska – judaizm, shintoizm w Japonii, czy hinduizm, dawne wierzenia plemienne Słowian, czy Germanów dziś kultywowane przez różne ruchy neopogańskie) istnieją też religie uniwersalne (nie związane z żadną grupą etniczną, na skutek nawracania członków innych religii obejmująca ludzi pochodzących z różnych grup społecznych i etnicznych).
Obok religii politeistycznych (np. shintoizm), czczących wielu bogów, mamy do czynienia z religiami monoteistycznymi (chrześcijaństwo, judaizm, islam, poszczególne odłamy hinduizmu – np. wyznawcy Śiwy uważają innych bogów jedynie za jego wcielenia), pozwalających czcić jednego boga, a nawet religiami nieteistycznymi (buddyzm, konfucjanizm), w których przeżycia duchowe jednostki skupiają się na podążaniu właściwą drogą życia a nie na kontakcie z istotami boskimi, których istnienie nie jest jednak odrzucane (nie jest to ateizm).
 |
| Zróżnicowanie religii świata; autor: TheGreenEditor (28.06.2008), źródło: wikipedia.org |
Najwięcej wyznawców mają różne odłamy chrześcijaństwa (ok. 1/3 mieszkańców Ziemi), wywodzącego się z religii żydowskiej – judaizmu (Stary Testament), ale którego najważniejsze, uniwersalne nauki zawarte są w naukach Jezusa Chrystusa. Jak wierzą chrześcijanie, był on wcielonym Synem Bożym (Bogiem i człowiekiem), którego ziemska misja (nauka, śmierć i zmartwychwstanie) przyniosła ludziom zbawienie od grzechu i śmierci do jedności z Bogiem i życia wiecznego.
Chrześcijanie zamieszkują głównie Europę, Ameryki i Azję Północną (syberyjscy Rosjanie). Dużo ich też żyje w Afryce na południe od Sahary, w dawnych koloniach państw europejskich, w których prowadzona była (i w dalszym ciągu jest) działalność misjonarska. Z tym, że w Afryce występują obok siebie chrześcijaństwo i religie tradycyjne (animistyczne). Duże znaczenie ma też islam. W Azji największe zwarte skupiska chrześcijan żyją na Cyprze, w Gruzji i Armenii i na Filipinach.
Wśród odłamów chrześcijaństwa wyróżnić można 3 podstawowe grupy:
- kościół katolicki, silnie hierarchiczny, uznający zwierzchność biskupa Rzymu (papieża), najliczniejszy spośród wyznań chrześcijańskich, różnice w liturgii pozwalają wyróżnić kościół łaciński (rzymsko-katolicki znany nam z polskich kościołów) i katolickie kościoły wschodnie (np. greckokatolicka Cerkiew Ukraińska), wyznawcy tego kościoła tradycyjnie żyją w Europie Południowej i Zachodniej (Płw. Iberyjski, Włochy, Francja i Belgia , południowe Niemcy – zwł. Bawaria), w Europie Środkowej (Polska, Litwa, Czechy, Słowacja, Austria, Węgry), w Irlandii, w krajach Ameryki Łacińskiej, na Filipinach, w krajach afrykańskich na południe od Sahary, które były koloniami francuskimi, belgijskimi i portugalskimi, wielu wyznawców katolicyzm ma też w USA, Kanadzie (zwłaszcza w Quebeku) i Australii;
- kościoły wschodnie, najliczniejszy wśród nich jest cerkiew ortodoksyjna (prawosławna), związana z obszarami dawnego Cesarstwa Bizantyńskiego i pozostającymi pod jego kulturowym wpływem (Cypr, Grecja, Macedonia, Serbia, Bułgaria, Rumunia, Gruzja, Rosja), są to kościoły narodowe (autokefaliczne), uznające jednak honorowe pierwszeństwo patriarchy Konstantynopola (dziś Stambuł w Turcji), silnie ucierpiały w na skutek podboju tureckiego oraz represji reżimów komunistycznych, obok cerkwi prawosławnej liczącą się liczbę wiernych mają kościoły monofizyckie (ich doktryna zakłada jedną naturę Chrystusa – natura boska wchłonęła naturę ludzką), jej wierni żyją w Armenii, jako mniejszość religijna w Syrii, Iraku, Libanie (kościół jakobicki) i w Egipcie (kościół koptyjski) i w Etiopii;
- kościoły protestanckie, których powstawanie zapoczątkowane zostało przez wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku, wśród których można wyróżnić kościoły głównego nurtu (często państwowe, niektóre z hierarchią duchowną) – luteranie, kalwini, anglikanie, metodyści oraz w większości młodsze (powstawały od XVIII do początku XX wieku), bardziej konserwatywne, wywodzące się z angielskiego purytanizmu – baptyści (liczni w USA), adwentyści, kościoły zielonoświątkowe (rozwijające się w krajach Ameryki Łacińskiej), najwięcej żyje ich w Wielkiej Brytanii i jej dawnych koloniach (kolonizowanych przez ludność białą) – USA, Kanadzie, Republice Południowej Afryki, Australii, Nowej Zelandii oraz w Szwajcarii, Niderlandach (Holandii), północnych Niemczech, krajach skandynawskich, Estonii i Łotwie oraz w szeregu krajów afrykańskich na południe od Sahary.
Drugą na świecie religią pod względem liczby wyznawców jest islam. Jego wyznawcy stanowią około 20% mieszkańców Ziemi. Powstał on w VII wieku dzięki działalności proroka Mahometa i rozprzestrzenił się dzięki podbojom (na początku arabskim) i działalności misyjno-handlowej. Stanowią większość ludności Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu i Turcji, Iranu, krajów Azji Środkowej, Afganistanu, Pakistanu, Bangladeszu, Malezji i Indonezji. Wyznawcy Islamu liczni są też w Afryce na południe od Sahary, zwłaszcza w Somalii, Tanzanii, Etiopii, Sudanie, Czadzie, Nigerii, Nigrze, Mali, Senegalu i Gwinei. W Europie najwięcej jest ich na Bałkanach – przeważają w Albanii, albańskim Kosowie i w Bośni i Hercegowinie. Wielu islamskich imigrantów mieszka też we Francji, Wielkiej Brytanii, Niderlandach i Niemczech. Stanowią też liczną mniejszość w Indiach.
Większość muzułmanów to sunnici, dla których poza świętą księgą – Koranem, najważniejszym źródłem wiary i praw są opowieści o czynach i słowach Mahometa – tzw. sunna, czyli droga, tradycja.
Drugi z nurtów islamu – szyizm (10-20% muzułmanów), opiera się na twierdzeniu o wyłącznym prawie zięcia Mahometa – Alego i jego potomków do przewodzenia muzułmanom. Współcześnie szyci dominują w Iranie i Iraku, Azerbejdżanie, Bahrajnie. Liczni są też w Jemenie, Libanie, Turcji, Kuwejcie, Afganistanie i Pakistanie.
Trzeci najmniej liczny (egalitarny i rygorystyczny moralnie) odłam islamu – charydżyci żyją w Bahrajnie, Omanie (dominują – 75% ludności i rządzą), Tanzanii i w saharyjskich oazach w Algierii.
Z subkontynentem indyjskim wiąże się grupa wierzeń określana jako hinduizm. Wyznaje je około 1 mld mieszkańców Ziemi (14% ludzi). Są to głównie mieszkańcy Indii i Nepalu oraz obszary, gdzie pojawili się hinduscy osadnicy – kupcy i robotnicy na plantacjach (Gujana, RPA, Mauritius, Tanzania, Sri Lanka, Singapur, Indonezja – Bali, Fidżi, Wielka Brytania). Cechą wspólną wierzeń hinduistycznych jest uznawanie autorytetu świętych ksiąg – Wed, wiara w reinkarnację oraz prawo akcji i reakcji (karma). Na poziomie etycznym hinduiści wyznają zasady – ahinsy (nie czynienia krzywdy innym) i równości wszystkich ludzi (w praktyce jednak w Indiach występuje system kast oraz grupa nietykalnych). W XX wieku różne nowe nurty hinduizmu (np. Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny – Hare Kryszna) stały się popularne w Europie i Ameryce Północnej.
Tradycje religijne subkontynentu indyjskiego stały się podstawą rozwoju buddyzmu. Religia ta wywodzi się z nauk Siddharthy Gautamy (zwanego Buddhą - oświeconym), który żył w północnych Indiach w VI w. p.n.e. Podstawą wszystkich odłamów buddyzmu jest przekonanie, że tylko właściwe słowa, czyny i całe życie przejawiające się w zaniku pragnień może nas wybawić od cierpienia. Wybawieniem od niego nie jest śmierć, gdyż podobnie jak inne systemy filozoficzno-religijne wywodzące się z Indii buddyzm zakłada reinkarnację. Oceny liczby buddystów na świecie są bardzo rozbieżne – od 230 do 500 mln, chociaż niektóre źródła buddyjskie podają też wyższe liczby. Wyróżnia się 2 podstawowe nurty buddyzmu – Therevadę (zwłaszcza Sri Lanka, Birma, Laos, Tajlandia, Kambodża) i Mahayanę (Chiny, Mongolię, Koreę, Wietnam, Japonię). W chińskim Tybecie i w Mongolii i w Himalajach – Bhutan, Sikkim, Nepal, Ladakh, rozpowszechniła się tybetańska wersja buddyzmu – czasami zwana lamaizmem. Buddyzm wyznają też niektóre narody Rosji (Buriaci, Tuwińcy, Kałmucy). Popularny jest też w wielu krajach Zachodu (USA, Kanada, Australia).
Pod względem liczby wyznawców buddyzm ustępuje nieco rodzimym religiom Chin – taoizmowi i konfucjanizmowi (ok. 6% ludności ziemi). W Chinach i Rep. Korei wszystkie te trzy religie funkcjonują obok siebie i wszystkie 3 były prześladowane przez komunistyczne państwo (ChRL). Taoizm i konfucjanizm swoje początki wywodzą z nauk: Lazzi (taoizm) i Konfucjusza (konfucjanizm), którzy żyli w VI wieku. Konfucjanizm był i jest bardziej filozofią/religią państwa i urzędników, taoizm bardziej religią ludu, która połączyła filozofię taoistyczną z tradycyjnymi wierzeniami i magia ludową.
Według szacunków portalu http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html około 16% mieszkańców Ziemi to ludzie niereligijni – zarówno ateiści i agnostycy, jak i osoby twierdzące, że w Boga wierzą, ale żadnej religii na co dzień nie praktykują.