Piramida wieku to graficzny obraz struktury wiekowej społeczeństwa, zazwyczaj uwzględniający również strukturę płciową.
Struktura płci to po prostu udział osób płci męskiej i żeńskiej w społeczeństwie. Można go przedstawić jako drugorzędny element piramidy wieku lub jako wskaźniki: feminizacji i maskulinizacji.
Współczynnik feminizacji to miara określająca stosunek liczbowy kobiet do mężczyzn w danym społeczeństwie, określany zazwyczaj jako ilość kobiet przypadająca na 100 mężczyzn.
Współczynnik maskulinizacji jest odwrotnością współczynnika feminizacji. Określa ilość mężczyzn przypadającą w danej populacji na 100 kobiet.
Do najbardziej sfeminizowanych społeczeństw należą kraje byłego Związku Radzieckiego, gdzie przewaga kobiet zaznacza się zwłaszcza w odniesieniu do grup ludności w wieku powyżej 50 lat. Dla osób najstarszych jest to efekt strat wojennych, które silniej dotknęły mężczyzn (współcześnie w konfliktach zbrojnych to również oni giną częściej, jako żołnierze lub jako ofiary czystek etnicznych, np. masakra w Srebrenicy w Bośni), w przypadku osób młodszych jest to efekt większej umieralności mężczyzn związanej z wypadkami w pracy, większa podatnością na choroby cywilizacyjne (choroby serca) oraz wpływ alkoholizmu.
 |
| źródło: wikipedia.org (18.09.2004) |
Do najbardziej zmaskulinizowanych społeczeństw należą: Chiny (zwłaszcza w grupie wiekowej do 15 lat), Indie i kraje arabskie (zwłaszcza znad Zat. Perskiej). Wynika to z jednej strony z aborcji i uśmiercania dzieci w społeczeństwach, w których tradycyjnie potomkowie płci męskiej są bardziej pożądani niż płci żeńskiej (zwłaszcza w Chinach, gdzie promowana była i jest polityka jednego dziecka), z drugiej zaś z napływu robotników spoza granicy (przede wszystkim mężczyzn jak w krajach znad zat. Perskiej – np. w Katarze).
Nierównowaga w udziale poszczególnych płci może też dotyczyć regionów – np. w obszarach wydobycia gazu łupkowego w USA przeważają mężczyźni, podczas gdy w Łodzi w Polsce, gdzie rozwijał się przemysł włókienniczy dominowały kobiety.
Analizując strukturę wieku dzielimy społeczeństwa zazwyczaj na 3 grupy: dzieci i młodzież (do 15 roku życia), dorosłych (15-60 lat) i ludzi starych (powyżej 60 roku życia). Podział ten mniej więcej zgadza się z podziałem na ludność w wieku: przedprodukcyjnym (w Polsce do 17 roku życia), produkcyjnym (w Polsce dla kobiet 18-59 lat, dla mężczyzn 18-64 lata) o poprodukcyjnym (od 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn).
Na piramidzie wieku udział ludności z poszczególnych klas wieku (kohort) przedstawiany jest oddzielnie dla okresów rocznych lub (częściej) dla okresów 5-letnich.
Kształt piramidy wskazuje na typ struktury wiekowej społeczeństwa. Wyróżniamy typy:
- progresywny (rozwojowy), w kształcie zwężającego się do góry trójkąta, gdzie występuje silny przyrost naturalny powodujący wzrost liczby ludności a najbardziej liczne są dzieci i młodzież, występuje np. w Nigerii i w Indiach;
- stacjonarny, w której liczba osób w wieku przedprodukcyjnym (ale też i przedrozrodczym) jest podobna jak liczba osób w wieku produkcyjnym (rozrodczym), liczba urodzeń jest podobna do liczby zgonów a liczba ludności jest ustabilizowana, występuje np. w USA;
- regresywny, ze stosunkowo niską liczbą urodzeń i podobną liczbą zgonów oraz coraz bardziej starzejącą się ludnością (piramida ma kształt grzyba), występuje np. w Japonii.
Nieregularności kształtu piramidy wieku wskazują na okresy wyży i niżów demograficznych. W okresie wyżu demograficznego wzrasta liczba urodzeń powodując, ze grupa wiekowa, która wówczas się urodziła będzie liczniejsza zarówno niż osoby młodsze, jak i starsze. Efektem niżu demograficznego są mniej liczne roczniki.
Piramida wieku zazwyczaj dzielona jest na dwie części: lewą – odnoszącą się do mężczyzn i prawą – odnoszącą się do kobiet. Analiza piramidy wieku i płci pozwala określić, w których grupach wiekowych pojawia się przewaga liczbowa danej płci.