Polska wyróżnia się w na tle innych krajów europejskich pod względem budowy geologicznej, gdyż na jej terytorium stykają się trzy główne (różnowiekowe) struktury geologiczne Europy:
- prekambryjska platforma wschodnioeuropejska na wschodzie,
- hercyńska/waryscyjska (paleozoiczna) platforma zachodnioeuropejska na zachodzie
i alpejski kenozoiczny łańcuch Karpat na południowym wschodzie.
Granica między platformą wschodnioeuropejską i platformą zachodnioeuropejską nazwana została strefą Teisseyre’a-Tornquista.
Platforma wschodnioeuropejska ukształtowana w prekambrze (pochodzące z tego okresu skały magmowe i przeobrażone tworzą krystaliczny trzon platformy, który był przez setki milionów lat niszczony i wyrównywany przez zewnętrzne procesy geomorfologiczne) była przez całą erę paleozoiczną, mezozoiczną i kenozoiczną obszarem stabilnym.
Pokrywa je gruba (zwłaszcza w osiadającej od końca paleozoiku niecce brzeżnej/środkowopolskiej) warstwa młodszych, poziomo zalegających skał osadowych. Prekambryjskie skał krystaliczne zalegają na różnej głębokości pod powierzchnią ziemi; jeśli grubość pokrywy osadowej jest niewielka, mówimy o wyniesieniach podłoża krystalicznego (np. w regionie wyniesienia mazursko-suwalskiego skały trzonu krystalicznego leżą lokalnie tylko ok. 350 m pod powierzchnia ziemi), jeśli pokrywa jest gruba, mówimy o obniżeniach podłoża krystalicznego (np. w regionie obniżenia nadbużańskiego skały trzonu krystalicznego zalegają na głębokości 2-5 km pod powierzchnią ziemi).
Paleozoiczna platforma zachodnioeuropejska ma bardzo skomplikowaną, mozaikową budowę geologiczną. W paleozoiku do stabilnej platformy wschodnioeuropejskiej dołączały się ówczesne mikrokontynenty. Ze zderzeniami kontynentów wiązały się ruchy fałdowe i nasunięcia mas skalnych oraz nasilenie procesów wulkanicznych (w trakcie orogenezy kaledońskiej w ordowiku sfałdowaniu uległy m.in. G. Świętokrzyskie a w trakcie orogenezy hercyńskiej/waryscyjskiej w karbonie m.in. Sudety). Skały wulkaniczne wieku permskiego występują m.in. w Sudetach Środkowych (G. Kamienne) i w obrębie Grzbietu Tenczyńskiego (na zachód od Krakowa). Z kolei w powstałym w dewonie i w karbonie zapadlisku górnośląskim osadziły się grube pokłady węgla kamiennego.
W permie i w erze mezozoicznej to ukształtowane podłoże paleozoiczne było niszczone przez procesy zewnętrzne i przykryte warstwą skał osadowych pochodzenia morskiego (m.in. triasowymi piaskowcami oraz skałami węglanowymi wieku jurajskiego – np. Jura Krakowsko-Częstochowska i kredowego).
Na początku orogenezy alpejskiej (na przełomie kredy i trzeciorzędu) południowe obrzeżenie platformy zachodnioeuropejskiej (Sudety i pas wyżyn) zostało wypiętrzone i pocięte uskokami (dzięki temu Sudety i G. Świętokrzyskie mają charakter gór zrębowych) pod wpływem naporu skał, które utworzyły łańcuch Karpat.
W obszarze platformy zachodnioeuropejskim uformowały się wtedy również naprzemianległe wzniesienia i obniżenia o przebiegu NW-SE: monoklina przedsudecka i śląsko-krakowska, niecka szczecińska, mogileńsko-łódzka i miechowska (nidziańska) oraz wał środkowopolski. Pod wpływem ciśnienia nadlegających skał wyciśnięte do góry (w postaci wysadów/diapirów solnych) zostały plastyczne pokłady soli permskich, m.in. na Kujawach.
W Sudetach i G. Świętokrzyskich erozja skał mezozoicznych odsłoniła starsze skały podłoża np. kambryjskie piaskowce kwarcytowe w G. Świętokrzyskich oraz intruzje magmy np. granitowy batolit karkonoski.
Lokalnie erozja doprowadziła do inwersji rzeźby. Podręcznikowym przykładem takiej sytuacji jest Dolina Chęcińska i obrzezające je Pasmo Chęcińskie i Pasmo Zelejowskie. Pasma te wytworzyły się na skrzydłach antykliny (czyli struktury fałdowej, której środek jest wygięty ku górze ), a dolina w jej osi (centrum). W osi antykliny erozja wcześniej odsłoniła bowiem skały mniej odporne i niszcząc je z większą intensywnością niż odporne skały skrzydeł antykliny utworzyła formę dolinną tam, gdzie budowa tektoniczna sprzyjała rozwojowi grzbietu górskiego.
W okresie od schyłku kredy aż do końca trzeciorzędu (w Polsce najsilniej w miocenie) zachodziły ruchy fałdowe związane z orogenezą alpejską. Wiązały się one z kolizją napierającej z południa płyty afrykańskiej i płyty euro-azjatyckiej, co doprowadziło do pofałdowania, wypiętrzenia i nasunięcia skał zgromadzonych w dnie Oceanu Tetydy (osady fliszu karpackiego). Sfałdował i wypiętrzył się wówczas łańcuch Karpat, a nasunięcie skał fliszowych na starsze skały przedpola spowodowało ich ugięcie się i powstanie zapadliska przedkarpackiego (w istniejącym w nim płytkim, ciepłym morzu powstawały ewaporaty – sól kamienna i siarka).