Skomplikowana budowa geologiczna Polski powoduje, że – mimo stosunkowo niedużej powierzchni naszego kraju – występuje tu wiele zróżnicowanych surowców mineralnych. Nie wszystkie jednak opłaca się wydobywać (złoża są zbyt małe, rudy zbyt ubogie, ewentualnie występują w skomplikowanych warunkach geologicznych, co zwiększa potencjalne koszty wydobycia).
Jeśli analizujemy zasoby surowców energetycznych, można ocenić, że Polska jest krajem bogatym w złoża węgli kopalnych i niezbyt zasobnym w węglowodory (ich wydobycie nie pokrywa zapotrzebowania).
Udokumentowane zasoby geologiczne węgla kamiennego w Polsce wynoszą >45,1 mld ton, z czego zasoby zagospodarowane to ok. 37%. W obszarze Polski są 3 zagłębia wydobycia węgla kamiennego:
- największe - Górnośląskie (pokłady węgla występują w województwie śląskim, zachodniej części województwa małopolskiego i na dawnym Śląsku Cieszyńskim w Republice Czeskiej),
- zagłębie dolnośląskie/wałbrzyskie – w Sudetach na pograniczu Polski i Republiki Czeskiej, w Polsce w związku z trudnymi warunkami wydobycia (m.in. małą grubością pokładów węgla, utrudniającą mechanizację wydobycia) zaprzestano wydobycia węgla kamiennego w tym zagłębiu
oraz lubelskie – najmłodsze, pokłady węgla ciągną się od Radzynia Podlaskiego w kierunku południowo-wschodnim do granicy państwa, jego przedłużeniem jest zagłębie wołyńsko-lwowskie na Ukrainie.
Pokłady węgla kamiennego w Polsce pochodzą z karbonu. Powstały z martwej materii organicznej (roślinnej), która w warunkach beztlenowych (mokradła) przekształciły się w złoża torfu, który następnie pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia uwęglił się, przekształcając najpierw w węgiel brunatny, później zaś węgiel kamienny. Sedymentacja pokładów węgla zachodziła w obrębie zapadlisk tektonicznych tworzących się na przedpolu gór lub w śródgórskich nieckach, w trakcie orogenezy hercyńskiej/waryscyjskiej.
Udokumentowane złoża węgla brunatnego wynoszą 19,8 mld ton, z czego zasoby zagospodarowane to ok. 8,5%. Pokłady węgla brunatnego występują w Polsce niżowej, głównie zachodniej i centralnej. Wyróżnia się 8 regionów węglonośnych: region zachodni – ciągnący się wzdłuż zachodniej granicy Polski od Turoszowa do ujścia Warty do Odry (po drugiej stronie granicy w Niemczech zlokalizowane jest zagłębie łużyckie węgla brunatnego), region legnicki, region wielkopolski (złoża na południe od Poznania w okolicach Czempinia i Gostynia), region północno-zachodni (złoża w Trzcianie i Nakle nad Notecią), region koniński, region łódzki, region bełchatowski i region radomski (złoża w Głowaczowie). Pokłady węgla brunatnego są wieku paleogeńskiego i neogeńskiego (trzeciorzędowego).
Udokumentowane i zagospodarowane zasoby geologiczne ropy naftowej w Polsce wynoszą 25 mln ton. Gaz ziemny często towarzyszy złożom ropy naftowej. Jego udokumentowane zasoby w Polsce oceniane są na 145 mld m3 (z tego 121 mld m3 to złoża zagospodarowane).
Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego położone są w Karpatach (w obniżeniu Dołów Jasielsko-Sanockich na wschód od Gorlic) – jest to jeden z najstarszych na świecie regionów wydobycia ropy naftowej oraz w zapadlisku przedkarpackim (począwszy od Pławowic i Raciborska w okolicach Krakowa na zachodzie, aż po Przemyśl i Lubaczów na wschodzie – tu głównie gaz ziemny). Złoża węglowodorów w tym regionie położone są w głównie w skałach kredowych i trzeciorzędowych, złoża karpackie są obecnie na wyczerpaniu.
Większe znaczenie mają współcześnie złoża zlokalizowane na Niżu Polskim. Pochodzą one głównie z kambru i permu (najważniejsze utwory roponośne i gazonośne). W przypadku ropy naftowej największe znaczenie mają złoża zlokalizowane na pograniczu województw: lubuskiego i zachodniopomorskiego – w tym zwłaszcza złoże BMB (Baranówko-Mostko-Buszewo) oraz złoża w Lubiatowie i Grotowie (pogranicze województw: lubuskiego i wielkopolskiego). Duże (jak na Polskę) są też zasoby podmorskich złóż B3 i B8, eksploatowane przez platformy firmy Petrobaltic.
W przypadku gazu ziemnego duże zasoby tego surowca są stwierdzone (i częściowo eksploatowane) w dolinie Baryczy (od Grochowisk nad Odrą aż po Bogdaj-Uciechów), w Wielkopolsce na zachód, południowy zachód i południe od Poznania (od Nowego Tomyśla i Zbąszynia przez Kościan po Radlin) oraz na Pomorzu Zachodnim, m.in. w Maszewie i Międzyzdrojach. Problemem jest zaazotowanie niektórych złóż gazu ziemnego, obniżające jakość pochodzącego z nich gazu.
Poza konwencjonalnymi złożami węglowodorów występują też na obszarze Polski (geologicznie w Niecce Brzeżnej na granicy platformy wschodnioeuropejskiej i platformy zachodnioeuropejskiej – Lubelszczyzna, Mazowsze, Pomorze) złoża łupków gazonośnych. Trwają obecnie prace poszukiwawcze służące ocenie zasobności opłacalności pozyskania gazu z łupków metodą szczelinowania hydraulicznego. Szacunki dotyczące wielkości zasobów gazu łupkowego w Polsce są bardzo się różnią. Wg informacji Państwowego Instytutu Geologicznego z 2012 roku może być to tylko 38 mld m3 lub nawet ponad 1,9 bln m3 gazu (najbardziej prawdopodobne są zasoby w przedziale 350-750 mld m3).
Kwestia wydobycia gazu łupkowego w Polsce napotyka jednak na przeszkody również w związku z obawami o zanieczyszczenie środowiska w procesie szczelinowania przez firmy eksploatacyjne. Obawy te dotyczą zarówno mieszkańców i władz niektórych miejscowości, gdzie poszukiwany jest gaz łupkowy, jak i innych państw Unii Europejskiej, które proponują ograniczenia w poszukiwaniu i eksploatacji gazu łupkowego na terenie całego UE.
Niewielkie złoża uranu występujące w Sudetach (Masyw Śnieżnika Kłodzkiego i Rudawy Janowickie) eksploatowane były w okresie powojennym na potrzeby radzieckie.
Wśród surowców metalicznych znaczenie gospodarcze mają współcześnie już tylko złoża rud miedzi i złoża rud cynku i ołowiu.
Udokumentowane zasoby rud miedzi w Polsce wynoszą ok. 1,75 mld ton (z tego zagospodarowane jest 1,43 mld ton). Główne złoża rud miedzi występują na Dolnym Śląsku w monoklinie przedsudeckiej, w okolicach Legnicy, Lubina i Głogowa. Odkryto je dopiero po II Wojnie Światowej, rudy występują tam w skałach wieku permskiego. Większość eksploatowanych złóż to rudy polimetaliczne – oprócz miedzi występuje w nich srebro (Polska jest jednym z większych jego producentów na świecie), ale też niklu, kobaltu i molibden). Eksploatująca te złoża firma KGHM planuje również podjąć wydobycie rud miedzi ze złoża zlokalizowanego w miejscowości Kije kolo Sulechowa w województwie lubuskim. Możliwe, że w przyszłości będą też eksploatowane złoża miedzi w okolicach Bolesławca i Złotoryi (w regionie tym eksploatację przed wojną prowadzili Niemcy, była też prowadzona po wojnie do roku 1989, ostatnio zaś KGHM odkryło tam kolejne polimetaliczne złoża miedzi z domieszką srebra i złota). W dawnych wiekach wydobywano też rudy miedzi w Górach Świętokrzyskich (ślady w nazwach, takich jak Miedziana Góra), w Sudetach i w Tatrach.
Udokumentowane zasoby rud cynku i ołowiu wynoszą 80 mln ton (są zagospodarowane w 25%). Główny obszar występowania rud cynku i ołowiu to północne i północno-wschodnie obrzeżenie Wyżyny Śląskiej (okolice Bytomia, Chrzanowa, Olkusza i Zawiercia). Złoża występują tu głównie w skałach wieku triasowego. Niektóre z nich eksploatowano już w Średniowieczu (okolice Olkusza, Tarnowskich Gór i Bytomia – poza ołowiem pozyskiwano wtedy z rud srebro). Rudy ołowiu (galena) i cynku (sfaleryt) występują też w mniejszej ilości w Górach świętokrzyskich i Sudetach.
Do niedawna eksploatowano też w Polsce złoża rud żelaza – w okolicach Częstochowy (złoża syderytów ilastych ciągną się w skałach Jury zalegających od Zawiercia po Wieluń) i Łęczycy.
Do wieku XIX ważnym regionem eksploatacji rud żelaza był Staropolski Okręg Przemysłowy w Górach Świętokrzyskich. Rudy żelaza wydobywano też w Sudetach i Tatrach (tradycja pozostała w nazwach lokalnych – np. Kowary w Sudetach, czy dzielnica Zakopanego - Kuźnice). W okresie powojennym stwierdzono też istnienie złóż rudy żelaza (magnetytu) w podłożu prekambryjskim w okolicy Suwałk. W tamtejszych złożach poza żelazem obecne są też tytan i wanad. Wydobycie tych rud zniszczyłoby prawdopodobnie niepowtarzalne i cenne walory przyrodnicze Suwalszczyzny.
W przyszłości być może eksploatowane też będą w Polsce złoża rud molibdenu (i wolframu), odkryte w ostanich latach na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Zasoby rud molibdenu w złożu w okolicy Myszkowa szacuje sie nawet na 80 mln ton.
W przeszłości na ziemiach polskich eksploatowano też rudy niklu – w Szklarach koło Ząbkowic Śląskich na Dolnym Śląsku, rudy chromu koło Sobótki na Dolnym Śląsku, złoto – głównie Złoty Stok i Złotoryja i wspomniane już srebro.
Polska ma też bogate złoża surowców chemicznych: soli kamiennej i siarki.
Zasoby soli kamiennej (udokumentowane) wynoszą 83,3 mld ton (zagospodarowane jest mniej niż 15%). W przeszłości największe znaczenie miały złoża mioceńskich soli kamiennych zlokalizowane wzdłuż progu Pogórza Karpackiego (do niedawna eksploatacja w Wieliczce i Bochni). Współcześnie największe znaczenie maja utwory solonośne zlokalizowane w skałach permskich Niżu Polskiego. Eksploatowane są głównie diapiry solne na Kujawach (geologicznie Wał Kujawsko-Pomorski). Złoża sole występują też na Dolnym Śląsku i na Pomorzu w rejonie od Łeby do Pucka. W rejonie Zatoki Puckiej występują też najbogatsze polskie złoża soli potasowych.
Zasoby siarki (udokumentowane) w Polsce wynoszą 514 mln ton (tylko 5% jest zagospodarowane). Jej złoża występują w okolicach Tarnobrzega w skałach mioceńskich. Współcześnie jej wydobycie niemal nie jest prowadzone w związku z małym zapotrzebowaniem na siarkę rodzimą na rynkach światowych.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu eksploatowano też w Polsce fosforyty (gł. wieku kredowego, których złoża zlokalizowane są na północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich) oraz barytu (gł. okolice Boguszowa-Gorców koło Wałbrzycha na Dolnym Śląsku.
Polska jest też krajem bogatym w surowce skalne. Duże są zasoby wapieni i margli (>18 mld ton – zasoby złóż udokumentowanych), będących głównie surowcem w produkcji cementu i wapna. Wapienie i margle występują: na Kujawach w okolicach Pakości, na Opolszczyźnie (okolice Górażdży i Strzelców Opolskich), na Lubelszczyźnie (m.in. okolice Chełma), w Górach Świętokrzyskich i w ich otoczeniu (woj.: świętokrzyskie, łódzkie i mazowieckie), na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej (i jej przedłużeniu na NW – Wyż. Woźnickiej) – w woj. śląskim i małopolskim i w Górach Kaczawskich na Dolnym Śląsku. Niektóre wapienie (np. czarne wapienie dębnickie z regionu krakowskiego, czy wapienie pińczowskie znalazły duże zastosowanie również w budownictwie i rzeźbie).
Zasoby anhydrytów i gipsów są znacznie mniejsze - wynoszą 260 mln ton. Największe złoża występują na północnym obrzeżeniu zapadliska przedkarpackiego: zwłaszcza w niecce nidziańskiej (w osadach morza mioceńskiego). Inne ważne złoża występują w utworach permskich - na Dolnym Śląsku w okolicach Bolesławca i Lwówka Śląskiego oraz na Kujawach w okolicy Wapna.
Duże są też zasoby kamienia budowlanego (>10 mld ton udokumentowanych złóż) łamanego i blokowego – m.in. granitów, bazaltów i piaskowców. Eksploatowane są: granity Sudetów (Karkonoszy w Szklarskiej Porębie) oraz Przedgórza Sudeckiego (kamieniołomy w Strzegomiu i Strzelinie). Skały wylewne (bazalty, melafiry, diabazy i inne) eksploatowane są na Dolnym Śląsku i w Małopolsce (zwłaszcza w rejonie Garbu Terczyńskiego, na zachód od Krakowa). Piaskowce eksploatowane są w Karpatach (budujący Beskidy flisz karpacki – naprzemianległe warstwy piaskowców, łupków, zlepieńców i mułowców), w otoczeniu Górach Świętokrzyskich (m.in. okolice Szydłowca) i w Sudetach (m.in. region Gór Stołowych).
Bardzo duże są złoża piasków i żwirów – szacowane na >22 mld ton (w tym piaski formierskie wykorzystywane w odlewnictwie, piaski podsadzkowe wykorzystywane do wypełniania korytarzy kopalnianych i piaski szklarskie). Ich złoża występują w wielu miejscach na terenie kraju. Znacznie mniejsze są zasoby glin ceramicznych i ogniotrwałych – prawie 200 mln ton, chociaż ich złoża występują w wielu różnych regionach Polski niżowej. Podobnie rozpowszechnione są iły ceramiczne.