Największe gospodarki Afryki to gospodarki: Republiki Południowej Afryki (363,7 mld dolarów amerykańskich w 2010 roku), Egiptu (215,3 mld USD w 2010 roku) i Nigerii (196,4 mld USD w 2010 roku, wg danych Banku Światowego gospodarka Nigerii w ostatnich latach wyprzedziła Egipt pod względem wielkości PKB).
Ogólnie jednak Afryka jest najsłabiej rozwiniętą częścią świata. Łączny PKB państw Afryki wynosił w 2010 roku ponad 1,7 bln dolarów amerykańskich (niecałe 3% łącznego PKB państw świata). Największa gospodarka afrykańska – gospodarka Republiki Południowej Afryki – znajduje się dopiero na 30 miejscu pod względem wielkości PKB wśród gospodarek państw świata. Gospodarki państw Afryki należą do najszybciej rosnących na świecie w ostatnich latach.
W przypadku niektórych państw zagrożeniem dla rozwoju ekonomicznego może być zadłużenie zagraniczne – nominalnie nie tak wielkie jak np. w Polsce, czy USA, ale przekraczające wielkość rocznego PKB (w Zimbabwe, Republice Kongo, Demokratycznej Republice Kongo, na Seszelach, Komorach, w Burundi – 202% PKB, Gwinei-Bissau – 259% i na Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej – 349% PKB).
Podzielona w XIX wieku pomiędzy mocarstwa europejskie Afryka tradycyjnie była dla nich źródłem surowców rolniczych (gł. roślinnych) i surowców mineralnych.
Do dziś górnictwo jest ważną gałęzią gospodarki wielu państw afrykańskich.
Znaczącymi producentami ropy naftowej i gazu ziemnego są kraje Afryki Północnej (Algieria, Libia i w mniejszym stopniu Egipt), kraje położone nad Zatoką Gwinejską (Nigeria – 11. miejsce na świecie pod względem wydobycia i 5. na świecie pod względem eksportu ropy naftowej, Angola, Gwinea Równikowa, Demokratyczna Republika Konga i Gabon), a w ostatnich latach również Sudan i Sudan Południowy (największym eksporterem gazu ziemnego jest Algieria – w 2010 roku zajmowała 8. miejsce na świecie pod względem wydobycia i 5. na świecie pod względem wielkości eksportu tego surowca).
Największym producentem węgla w Afryce jest Republika Południowej Afryki. Zajmuje 5. miejsce na świecie pod względem jego wydobycia i 6. miejsce na świecie pod względem wielkości jego eksportu.
Rudy uranu wydobywane są w Namibii, Nigrze i w RPA (ostatni z tych krajów jest jedynym krajem afrykańskim rozwijającym energetykę jądrową).
Prekambryjskie podłoże większej części Afryki powoduje, że jest to kontynent bogaty w surowce metaliczne.
Rudy żelaza wydobywane są w RPA (7. miejsce na świecie pod względem wielkości wydobycia 2010 roku), Mauretanii, Algierii, Liberii i Egipcie.
Rudy chromu wydobywane są w RPA (1. miejsce na świecie – 43% wydobycia światowego w 2008 roku) i Zimbabwe.
Rudy manganu wydobywa się w RPA (2. miejsca na świecie pod względem wydobycia – ok. 20% światowego wydobycia) i Gabonie (4. miejsce na świecie w 2008 roku).
RPA, Botswana i Madagaskar są znaczącymi producentami rud niklu, a największym producentem rud kobaltu (ok. 40% wydobycia światowego) na świecie jest Demokratyczna Republika Konga (metal ten towarzyszy rudom miedzi wydobywanym w Katandze).
Największymi producentami rud tantalu i niobu w Afryce i jednymi z największych na świecie są: Demokratyczna Republika Konga, Mozambik i Rwanda.
Znaczącymi producentami koncentratów rud miedzi są Zambia i Demokratyczna Republika Konga (jej prowincja Katanga/Shaba, która w przeszłości próbowała oderwać się od reszty kraju).
Maroko, RPA i Namibia są też producentami rud cynku i ołowiu.
Gwinea (5. miejsca na świecie pod względem wielkości wydobycia), Sierra Leone i Ghana są znaczącymi producentami boksytów (rud aluminium) na świecie.
Niektóre kraje afrykańskie (zwłaszcza RPA) są też ważnymi producentami złota, a RPA jest największym na świecie producentem metali z grupy platynowców.
Maroko (łącznie z zajętym przez nie terytorium Sahary Zachodniej) jest największym na świecie producentem fosforytów.
Kraje afrykańskie (Demokratyczna Republika Konga, Botswana, RPA, Sierra Leone) należą też do największych producentów diamentów na świecie.
Wydobycie zwykle prowadzone jest przez międzynarodowe koncerny górnicze.
Drugą tradycyjną gałęzią gospodarki afrykańskiej jest rolnictwo. W obszarach suchych i półsuchych – Sahel, Somalia, Etiopia, Afryka Wschodnia rozwija się koczowniczy chów bydła – Etiopia w 2010 roku była na 5. miejscu na świecie pod względem pogłowia bydła, kóz i owiec – Sudan w 2010 roku był 5. na świecie pod względem pogłowia tych zwierząt. Posiadanie dużego stada tych zwierząt decyduje bowiem o statusie rodziny. Hodowane są też osły, muły i wielbłądy (głównie jako zwierzęta juczne i pociągowe). Produkty hodowli (gł. mięso, mleko i w mniejszym stopniu skóry i wełna) wykorzystywane są głównie na własne potrzeby i tylko niewielkie ilości eksportowane (np. z Somalii do krajów Płw. Arabskiego).
Również produkcja roślinna w znacznym stopniu przeznaczona jest na zaspokojenie własnych potrzeb żywieniowych. Taki charakter ma uprawa pszenicy i jęczmienia (największa produkcja w Egipcie, Maroku i Etiopii), prosa i sorgo (największa produkcja w Sahelu – w Nigerii, Nigrze, Burkina Faso, Mali i Sudanie) oraz manioku, jams i taro (do największych producentów tych roślin bulwiastych na świecie należą Nigeria, Kamerun, Demokratyczna Republika Konga i Ghana). W niektórych państwach afrykańskich rozpowszechniła się też uprawa kukurydzy i ryżu.
Niemniej jednak to tradycyjne rolnictwo (zwłaszcza w sytuacji wystąpienia klęsk naturalnych – suszy, ataku szarańczy, czy wojen domowych) nie zapewnia bezpieczeństwa żywnościowego krajom Afryki (zwłaszcza leżących na południe od Sahary). To właśnie ludność tego kontynentu jest najbardziej zagrożona niedożywieniem i w sytuacjach powtarzających się klęsk głodu korzysta z międzynarodowej pomocy żywnościowej.
Równocześnie państwa afrykańskie są ważnymi eksporterami roślin przemysłowych i uzyskiwanych z nich surowców oraz używek, owoców, warzyw i roślin przyprawowych.
Wśród roślin cukrodajnych największe znaczenie ma uprawa trzciny cukrowej. Wśród państw afrykańskich do największych producentów cukru trzcinowego należą leżący na Oceanie Indyjskim Mauritius, Egipt i RPA (prowincja Natal).
Wśród roślin oleistych duże znaczenie ma uprawa: orzechów ziemnych (strefa sawanny w Afryce Zachodniej – do ich największych producentów na świecie należą Nigeria i Senegal), olejowca gwinejskiego/palmy oleistej (4. największym producentem oleju palmowego na świecie w 2010 roku była Nigeria, znaczącym producentem było też Wybrzeże Kości Słoniowej) i oliwek (do znaczących na świecie producentów oliwy z oliwek należą: Maroko i Tunezja).
Burkina Faso, Nigeria, Egipt i Sudan są największymi w Afryce producentami bawełny. Ważnymi producentami sizalu (włókna agawy sizalowej) na świecie są: Kenia i Tanzania.
Duże znaczenie ma uprawa używek. Trzecim największym producentem herbaty na świecie jest Kenia (herbatę uprawia się też m.in. w Malawi i Rwandzie). Do znaczących producentów kawy na świecie należą: Wybrzeże Kości Słoniowej, Uganda i zwłaszcza Etiopia (6. miejsce na świecie pod względem wielkości zbiorów). Największym producentem ziarna kakaowego na świecie jest Wybrzeże Kości Słoniowej, znaczący producenci to również Ghana i Nigeria. Malawi, Mozambik, Tanzania i Zambia są też dużymi producentami tytoniu.
Kraje afrykańskie są też dużymi producentami i eksporterami warzyw – cebuli, pomidorów, fasolki szparagowej i innych (ich eksporterami są np. Egipt, Maroko, czy Kenia), kwiatów ciętych oraz owoców (truskawek – Egipt, winogron – Afryka Północna i RPA/na wino, pomarańczy, cytryn i mandarynek – Egipt, Maroko i RPA, daktyli – największym producentem na świecie jest Egipt oraz bananów – Uganda, Kamerun, Tanzania).
W niektórych krajach nadmorskich (Maroko, RPA, Senegal, Mozambik i inne) duże znaczenie ma rybołówstwo – połowy tuńczyków, krewetek i innych organizmów morskich. Rybactwo śródlądowe (głównie na lokalne potrzeby) rozwinęło się nad wielkimi jeziorami afrykańskimi.
Wiele krajów afrykańskich jest silnie uzależniona od dochodów ze sprzedaży surowców mineralnych i produktów rolniczych.
Ponad 90% dochodów eksportowych Algierii, Gwinei Równikowej, Libii i Nigerii pochodzi ze sprzedaży paliw kopalnych. Sprzedaż surowców mineralnych przynosi też ponad 80% przychodów z eksportu Botswany, Republiki Konga (Brazzaville), Demokratycznej Republiki Konga (Kinszasa), Gabonu, Gwinei, Sierra Leone i Sudanu.
Na Seszelach ponad 80% wpływów eksportowych pochodzi z wywozu mrożonych filetów rybnych i przetworów rybnych. W Burundi >65% wpływów eksportowych pochodzi ze sprzedaży kawy, w Mali prawie 50% wpływów eksportowych dostarcza wywóz nie przetworzonej bawełny. Podobnie w Liberii około połowy wpływów eksportowych pochodzi z wywozu kauczuku naturalnego, a na Komorach z wywozu goździków (przyprawa).
Problemem są często niekorzystne „terms of trade” – stosunek cen towarów wysoko-przetworzonych i surowców. Kraje afrykańskie jako wytwórcy surowców mniej korzystają na wymianie międzynarodowej niż kraje Europy, Ameryki i rozwinięte kraje Azji. Okresowe spadki cen surowców powodują znaczący ubytek środków finansowych poszczególnych państw. W dobrej sytuacji znajdują się w ostatnich latach tylko eksporterzy ropy naftowej i gazu ziemnego, których ceny na rynkach światowych są wysokie (np. słabo zaludniona Gwinea Równikowa ma PKB PPP na głowę mieszkańca wynoszący w 2011 roku ponad 30 000 dolarów amerykańskich, ale pod względem wielkości wskaźnika HDI znajdowała się dopiero na 136 miejscu na świecie – jako państwo średnio rozwinięte). Problemem w ich przypadku jest zdominowanie gospodarki przez wydobycie, przerób i eksport surowców energetycznych. Często też zyski z ich sprzedaży za granicę wzbogacają tylko elity państw, w ograniczonym stopniu przyczyniając się do poprawy jakości życia mieszkańców.
Przemysł w większości państw afrykańskich jest słabo rozwinięty. W wielu krajach afrykańskich (zarówno produkujących, jak i nie produkujących ropy naftowej) rozwinięty jest przemysł rafineryjny. W Egipcie, Tunezji i Maroku produkowane są nawozy sztuczne. Egipt i RPA mają też dobrze rozwinięte hutnictwo. W wielu państwach Afryki rozwinięta jest produkcja włókiennicza i odzieżowa oraz produkcja materiałów budowlanych i przetwórstwo żywności. Przemysł maszynowy – m.in. produkcja i montaż samochodów oraz zaczątki przemysłu elektronicznego rozwinięte są najlepiej w RPA, Egipcie, i niektórych państwach Afryki Zachodniej (m.in. Nigerii). O zróżnicowaniu poziomu rozwoju państw Afryki świadczy wielkość zużycia energii elektrycznej w przeliczeniu na osobę. W krajach Afryki Północnej, Namibii i Botswanie zużycie energii elektrycznej wynosi więcej niż 1 000 kWh/per capita/rok, a w RPA nawet >4 000 kWh/per capita/rok. W krajach takich jak Erytrea, czy Etiopia zużycie energii elektrycznej wynosi tylko ok. 50 kWh/per capita/rok.
W niektórych państwach ważnym źródłem dochodu są też usługi. W Afryce Północnej (w Egipcie, Tunezji i Maroku), wschodniej (Kenia, Tanzania, Etiopia), południowej (RPA, Namibia) oraz na wyspach Oceanu Indyjskiego ważnym źródłem dochodu państwa i obywateli jest turystyka. Turystów przyciągają plaże (np. w RPA, Egipcie, Kenii, Tunezji, czy na Seszelach), zabytki architektury (szczególnie pozostałości architektury starożytnego Egiptu), parki narodowe na sawannie (Kenia, Tanzania, RPA, Namibia) oraz kultura ludów afrykańskich (m.in. Etiopia i kraje Afryki Wschodniej). W Egipcie turystyka wytwarza nawet 10% PKB kraju, a na Seszelach prawie 17%.
Słabo rozwinięta Liberia zarabia jako tania bandera, oferując licencje statkom armatorów z różnych krajów świata. W roku 2000 przyniosło to rządowi kraju ponad 18 mln dolarów amerykańskich. W gospodarce Egiptu ważnym źródłem dochodów są dochody z usług tranzytowych za korzystanie z Kanału Sueskiego – ok. 1,8 mld USD rocznie. W Dżibuti głównym źródłem dochodów państwa są opłaty portowe i ze strefy wolnocłowej zlokalizowanej w porcie w Dżibuti, położonym strategicznie w Cieśninie Bab al-Mandab.
W wielu państwach afrykańskich ważnym źródłem dochodów dla mieszkańców są środki finansowe przesyłane im przez członków rodzin pracujących za granicą.
Głównymi partnerami handlowymi (zwłaszcza jako cel eksportu) wielu państw afrykańskich są kraje wysoko rozwinięte i nowe państwa uprzemysłowione (państwa Europy Zachodniej – często dawne metropolie kolonialne, USA, Chiny, Japonia, Indie, kraje naftowe znad Zatoki Perskiej). W ostatnich latach w Afryce rośnie rola Chin jako kupca surowców mineralnych, inwestora i oferenta bezzwrotnej pomocy finansowej.
Podejmowane są także próby ściślejszej regionalnej współpracy gospodarczej. Służyć im miało powołanie takich organizacji jak:
- Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS), powstała w 1975 roku, skupiająca: Benin, Burkina Faso, Gambię, Ghanę, Gwineę, Gwineę Bissau, Liberię, Mali, Niger, Nigerię, Republikę Zielonego Przylądka, Senegal, Sierra Leone, Togo i Wybrzeże Kości Słoniowej, w obrębie ECOWAS działa Unia Ekonomiczna i Monetarna Afryki Zachodniej skupiająca dawne kolonie francuskie i dawną portugalską kolonie Gwinea Bissau (jest to unia walutowa posługująca się frankiem CFA oraz unia celna – ustalono wspólne cła zewnętrzne);
- Wspólnota Wschodnioafrykańska (EAC), powstała po raz pierwszy w 1967 roku (istniała 10 lat) i powtórnie w 2000 roku, skupiająca: Kenię, Tanzanię, Ugandę, Burundi i Rwandę, jest to unia celna (ze wspólnymi cłami zewnętrznymi i brakiem ceł w handlu pomiędzy państwami wspólnoty), trwają prace na stworzeniem wspólnym rynkiem towarów, usług, osób i kapitału (brak przeszkód w przemieszczaniu się), w planach jest wspólna wiza turystyczna do wszystkich państw ugrupowania;
- Wspólnota Rozwoju Afryki Południowej (SADC), powstała w 1992 roku, skupiająca: Angolę, Botswanę, Demokratyczną Republikę Kongo, Lesotho, Madagaskar, Malawi, Mauritius, Mozambik, Namibię, Republikę Południowej Afryki, Seszele, Suazi, Tanzanię, Zambię i Zimbabwe, tworzą one strefę wolnego handlu (zniesienie ceł wewnętrznych).
W 1994 roku państwa EAC i SADC oraz klika innych utworzyły pod patronatem Unii Afrykańskiej (organizacja polityczna) Wspólny Rynek Afryki Wschodniej i Południowej (COMESA), strefę wolnego handlu rozciągającą się od Libii po RPA.