Afryka (wg najbardziej popularnej teorii) jest kontynentem, na którym wyewoluował człowiek i z którego poprzez migracje zasiedlił inne kontynenty.
Współcześnie jednak mieszka tam tylko niecałe 15% ludności Ziemi. Liczba ludności Afryki w 2010 roku wynosiła 1 mld 22 mln osób w 2010 roku.
Liczba mieszkańców Afryki wzrasta bardzo dynamicznie. W roku 2000 było ich ponad 200 mln mniej, a w 1950 roku ponad 4,5 razy mniej (tylko około 220 mln - 9% ówczesnej ludności Ziemi). Szacuje się, że w erze przed kolonizacją europejską (polowa XVII wieku) Afrykę zamieszkiwało około 100 mln osób (było to jednak ok. 18% ludności ówczesnego świata). Kryzys rozwoju demograficznego w wieku XVIII i XIX był efektem europejskiego i arabskiego handlu niewolnikami, później zaś krwawego podboju przez mocarstwa europejskie.
Współcześnie to właśnie kraje afrykańskie są w grupie państw, na których obserwujemy największy przyrost naturalny ludności (różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów). W Nigrze wg CIA Word Factbook współczynnik przyrostu naturalnego wynosił (2010) +47,6‰. Wysokie wartości (ponad +30,0‰) obserwowano też w Ugandzie, Etiopii, Zambii, Burundi, Mali, Burkina Faso, Demokratycznej Republice Kongo oraz na Wyspach Św. Tomasza i Książęcej. Mniejszy przyrost naturalny mają arabskie kraje Afryki Północnej (np. w Egipcie przyrost naturalny wynosił +20,1‰, w Maroku +14,6‰, a w Tunezji +10,0‰). Najniższy przyrost naturalny wśród państw afrykańskich (mniejszy niż +10,0‰) miały: Republika Południowej Afryki (+2,6‰), Seszele (+8,6‰) i Namibia (+8,8‰).
Przyrost naturalny jest na tyle duży, że niweluje (z nadwyżką)
wysoką umieralność (w Republice Środkowoafrykańskiej wg danych ONZ średnia dla obu płci długość życia wynosi 46 lat, w Angoli 49,5 lat, w Nigerii 50 lat, w Republice Południowej Afryki 51 lat – w Polsce dla porównania 75,5 lat, podobne wartości >70 lat mają w Afryce tylko państwa północnej Afryki, Mauritius i Wyspy Zielonego Przylądka).
oraz ujemne saldo migracji (np. -11,6‰ w dotkniętej wojną domowa i klęską suszy Somalii, -5,1‰ w Mali, czy -1,7‰ w Tunezji). Wśród krajów afrykańskich są też jednak kraje majace dodatnie saldo migracji (więcej ludzi się w nich osiedla niż z nich wyjeżdża – np. Zimbabwe, Botswana, czy Angola).
Szacuje się, że w 2050 roku Afrykę zamieszkiwać będzie prawie 2,2 mld ludzi (prognozowany jest więc 2-krotny wzrost liczby ludności kontynentu).
Duży przyrost naturalny powoduje, że państwa afrykańskie mają młode społeczeństwa (piramida wieku tych krajów ma charakter progresywny). W Egipcie osoby w wieku do 19 lat stanowią około 41% mieszkańców, zaś osoby w wieku 65 lat i więcej tylko 5,7% mieszkańców. W Nigerii społeczeństwo jest jeszcze młodsze - osoby w wieku do 19 lat stanowią około 53% mieszkańców, zaś osoby w wieku 65 lat i więcej tylko 3,8% mieszkańców (w Polsce odpowiednio: 21,5% oraz 13,6% mieszkańców).
Za wysoka śmiertelność ludności państw afrykańskich odpowiadają przede wszystkim klęski głodu i choroby epidemiczne – te atakują zwłaszcza obszary objęte wojnami domowymi i klęskami naturalnymi (np. suszą).
Wśród chorób zakaźnych i pasożytniczych najbardziej zagrażających mieszkańcom Afryki wymienić należy: malarię, AIDS (w niektórych państwach afrykańskich na południe od Sahary odsetek osób żyjących z HIV w społeczeństwie przekroczył 40%), żółtą gorączkę, gorączkę denga, śpiączkę afrykańską, czy onchocerkozę.
Średnia gęstość zaludnienia kontynentu wynosiła (2010 rok) 33 osoby/km2. Jest ona jednak bardzo nierównomierna – ludność skupia się głównie wzdłuż wybrzeży (ale nie pustynnych), rzek i jezior oraz wilgotnych wyżyn i gór (np. w Etiopii na Wyż. Abisyńskiej). Stosunkowo gęsto zaludniona jest też strefa lasów równikowych i podrównikowych oraz sawann w Afryce Zachodniej.
Najgęściej zaludnione państwa afrykańskie to kraje wyspiarskie i niewielkie kraje położone w żyznym wulkanicznym regionie Wielkich Jezior Afrykańskich:
- Mauritius (628,4 osoby/km2),
- Rwanda (389,6 osoby/km2),
- Komory (371,1 osób/km2),
- Burundi (306,2 osoby/km2),
i Wyspy Świętego Tomasza i Książęca (175,8 osoób/km2).
Niewiele mniejszą gęstość zaludnienia ma najbardziej ludne państwo Afryki – Nigeria.
Liczba ludności Nigerii (dane z 2010 roku) wynosi 158,2 mln osób, a gęstość zaludnienia 171,3 osoby/km2.
Kolejne pod względem liczby ludności państwa afrykańskie to:
- Egipt (84,5 mln mieszkańców),
- Etiopia (79,5 mln mieszkańców),
- Demokratyczna Republika Konga (67,8 mln mieszkańców)
i Republika Południowej Afryki (prawie 50 mln mieszkańców).
Najmniejszą gęstość zaludnienia mają kraje pustynne i niektóre kraje położone w obszarze wilgotnych lasów równikowych. Najrzadziej zaludnionym krajem Afryki jest Namibia (średnio 2,7 osób/km2). Niewiele większą gęstość zaludnienia ma Mauretania (3,1 osoby/km2), Libia (3,7 osoby/km2), Botswana (3,5 osoby/km2) i Gabon (5,6 osoby/km2).
Ludność północnej część Afryki posługuje się językami z grupy afro-azjatyckiej. Najliczniejsi wśród nich są Arabowie – dominujący od Egiptu po Algierię. Liczni są też w Maroku, Sudanie i Czadzie. Mieszkańcy Mauretanii (Maurowie) są mieszanego pochodzenia arabsko-berberyjskiego. Obok Arabów Afrykę Północną (gł. Maghreb - zachód) zamieszkują plemiona berberyjskie (m.in. Tuaregowie na pograniczu Algierii, Mai i Nigru, Kabylowie w północnej Algierii, czy Rifenowie i Chleuh w Maroku). W Maroku Berberowie stanowią większość ludności. Językami semickimi posługują się też dominujący w Etiopii i Erytrei Amharowie i Tigrajczycy. Inne ludy posługujące się językami z grupy afro-azjatyckiej to ludy kuszyckie z Rogu Afryki (Somalijczycy, Oromo z Etiopii i Afarowie) oraz Hausa z Nigru i północnej Nigerii (język Hausa jest powszechnie znany w Afryce zachodniej, gdzie wykorzystywany był jako środek porozumiewania się w wymianie handlowej).
Na południe od Sahary (w tzw. Czarnej Afryce) żyje ponad 1500 grup etnicznych. Posługują się one językami z grupy:
- nilo-saharyjskiej (m.in. Songhaj w Afryce Zachodniej, Kanuri w Nigrze i Czadzie, Nuer i Szylluk w Sudanie południowym oraz Luo i Masajski w Kenii i Tanzanii),
- nigero-kongijskie, w tym – atlantyckie (m.in. wolof w Senegalu), języki mande (m.in. bambara w Mali), języki woltyjskie (w tym mossi z Burkina Faso), języki akan (w tym aszanti z Ghany), języki kwa (joruba i igbo w Nigerii oraz inne), języki bantu (Suahili – wschodnia Afryka, spełnia tam podobną rolę, jak język Hausa w Afryce Zachodniej, kikuju w Kenii, Lunda i Kongo w Demokratycznej Republice Konga, Angoli i Zambii, herero w Namibii, szona i ndebele w Zimbabwe oraz xosa i zulu w RPA i wiele innych)
oraz ludność mówiąca językami khoisan (w tym San/Buszmeni i Hotentoci) w Afryce Południowej.
Madagaskar zamieszkują Malgasze – ich język pochodzi od języka malajskich imigrantów, antropologicznie są jednak mieszanką imigrantów z Azji Południowo-Wschodniej i czarnych mieszkańców Afryki.
Imigranci europejscy najliczniejsi są w RPA. Są to głównie Afrykanerzy (potomkowie osadników holenderskich) oraz potomkowie imigrantow brytyjskich, francuskich (m.in. hugenoci) i inni.
Wśród wyznawców religii najliczniejsi w Afryce są chrześcijanie – około 488,9 mln wiernych skupionych na południe od Sahary (prawie 48% mieszkańców Afryki).
Są to głównie mieszkańcy dawnych kolonii nawróceni na chrześcijaństwo – w dawnych koloniach Francji, Belgii i Portugalii głównie wierni kościoła rzymsko-katolickiego, w koloniach brytyjskich anglikanie i wierni kościołów innych protestanckich. W Etiopii oraz w Egipcie żyje też jednak ponad 44 mln wiernych kościołów wschodnich – koptyjskiego i etiopskiego).
Muzułmanów żyje w Afryce ponad 420 mln (około 41% mieszkańców kontynentu). Dominują w państwach Afryki Północnej i Rogu Afryki. Liczni są też w Afryce Zachodniej na południe od Sahary, w regionie Wielkich Jezior afrykańskich i wzdłuż wybrzeży Oceanu Indyjskiego.
Wyznawcy religii etnicznych (narodowych, plemiennych) stanowią około 11% mieszkańców Afryki. Afrykańscy chrześcijanie i muzułmanie często kultywują jednak pozostałości praktyk religijnych swoich plemiennych przodków (np. jeden z odłamów kościoła Kimbangistów z Demokratycznej Republiki Kongo głosi, że chrześcijański Bóg jest tym samym co Nzambi, najwyższe bóstwo ludu Bakongo).
Afryka jest najsłabiej zurbanizowanym kontynentem. W miastach w 2010 roku mieszkało ok. 40% mieszkańców kontynentu. W Burundi ludność miejska stanowi tylko ok. 11% mieszkańców kraju, w Etiopii 17%, w Kenii 24%, a w Demokratycznej Republice Konga 34,5%.
W niektórych krajach afrykańskich udział ludności miejskiej (wskaźnik urbanizacji) jest jednak wysoki. W Gabonie ludność miejska stanowiła ponad 86% całkowitej ludności kraju, w Libii – 77%, w Algierii 70%, a w Republice Południowej Afryki 62%.
Kontynent urbanizuje się jednak bardzo szybko (migracje wewnętrzne ze wsi – często dotkniętej klęskami żywiołowymi i wojnami domowymi – do miast). W roku 1990 w miastach mieszkało tylko 28% Afrykanów. Obecnie jest to – jak wspomniano – 41%. Szacuje się, że w roku 2050 w miastach Afryki mieszkać będzie ponad 60% mieszkańców kontynentu. Wzrost liczby ludności dotyczy zwłaszcza miast największych (często stolic). W roku 1990 w Afryce było 18 miast o liczbie mieszkańców wynoszącej ponad 1 mln. Obecnie jest ich
O miano największego miasto Afryki rywalizują obecnie:
- Kair – stolica Egiptu (liczba mieszkańców miasta 6,76 mln, a zespołu miejskiego prawie 11,9 mln)
i Lagos – dawna stolica Nigerii (liczba mieszkańców miasta 9,45 mln, a zespołu miejskiego około 11,1 mln).
Inne duże miasta Afryki (o liczbie ludności miasta lub zespołu miejskiego >3mln) to:
- Kinszasa – stolica Demokratycznej Republiki Konga,
- Abidżan – stolica Wybrzeża Kości Słoniowej,
- Addis Abeba – stolica Etiopii,
- Nairobi – stolica Kenii,
- Aleksandria w Egipcie
- Chartum – stolica Sudanu,
- Casablanca w Maroku
- Johannesburg i Kapsztad w RPA
i Kano w Nigerii.