Przyrost naturalny ludności to różnica między liczbą urodzeń dzieci żywych a liczbą zgonów w danym roku na danym obszarze. Współczynnik przyrostu naturalnego jest jego miarą odniesioną do 1000 mieszkańców (wyrażony jest więc w promilach - ‰).
Przyrost naturalny w Polsce w 2012 roku wyniósł – według danych zawartych w Małym Roczniku Statystycznym 2013 – około +1000 osób. Współczynnik przyrostu naturalnego jest więc bliski 0,0 i wynosi 0,02‰). W ostatnim dziesięcioleciu notowano już jednak jego ujemne wartości. W roku 2005 liczba zgonów była wyższa od liczby urodzeń dzieci żywych o około 4 000. Współczynnik przyrostu naturalnego wyniósł więc wówczas -0,1‰. W drugiej połowie pierwszego dziesięciolecia XXI wieku obserwowano jednak wzrost przyrostu naturalnego – np. w 2010 roku wyniósł on około +35 000 osób (0,9‰).
W 2012 roku dodatni przyrost naturalny występował w województwach Polski Południowo-Wschodniej (województwie małopolskim i województwie podkarpackim) oraz w centralnej i północnej Polsce (województwa: mazowieckie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie – najwyższy średni przyrost naturalny 2,0‰, wielkopolskie i lubuskie). W pozostałych województwach przyrost naturalny był ujemny, najbardziej w województwie łódzkim (-3,0‰).
W okresie powojennym największy przyrost naturalny notowano w latach 50.tych XX wieku – w roku 1955 współczynnik przyrostu naturalnego wynosił ok. 19,5‰. W roku 1980 współczynnik przyrostu naturalnego wynosił 9,6‰, a w 1990 roku jeszcze 4,1‰.
Zmiany przyrostu naturalnego po 1945 roku wyrażają się w naprzemiennym występowaniu okresów dużego przyrostu naturalnego (wyż demograficzny) oraz mniejszego przyrostu naturalnego (niż demograficzny).
Po okresie II Wojny Światowej miał miejsce szybki wzrost liczby ludności w Polsce, wynikający z silnego wzrostu przyrostu naturalnego (wyz demograficzny lat 50.tych XX wieku). Tłumaczony jest on tzw. kompensacją strat wojennych, będącą wynikiem zakładania rodzin przez ludność Polski w wieku rozrodczym (w okresie wojny decyzja o zawarciu małżeństwa oraz posiadaniu dzieci była odkładana na spokojniejsze czasy).
W latach 60.tych i na początku lat 70.tych XX wieku obserwowano spadek przyrostu naturalnego (niż demograficzny) związany z tym, że wiek rozrodczy osiągnęło stosunkowo nieliczne pokolenie osób urodzonych czasie II Wojny Światowej.
W drugiej połowie lat 70.tych i pierwszej połowie lat 80.tych XX wieku wystąpił następny okres wzrostu przyrostu naturalnego. Nazywany jest on wtórnym wyżem demograficznym, lub echem wyżu demograficznego. W wiek rozrodczy wkroczyło wkroczyły wtedy liczne pokolenia urodzone w trakcie pierwszego powojennego wyżu demograficznego.
Zmiany przyrostu naturalnego powodowały i powodują trudności natury społeczno-gospodarczej. Wchodzenie na rynek pracy pokolenia wyżu demograficznego zwiększa bowiem groźbę bezrobocia. Naprzemienne wyże i niże demograficzne powodowały też zmiany zapotrzebowania na usługi edukacyjne (w pewnych okresach szkół i nauczycieli było za mało, następnie zaś zbyt dużo).
Przyczyną zmniejszenia się przyrostu naturalnego w ostatnich 20 latach jest z jednej strony echo niżu demograficznego przełomu lat 60.tych i 70.tych (w latach 90.te XX wieku), z drugiej zaś zmiana modelu rodziny i dzietności (ten czynnik jest obecnie ważniejszy). Zmiana modelu rodziny wyraża się przede wszystkim w spadku współczynnika dzietności (liczby dzieci urodzonych, przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym, czyli 15-49 lat). Jeszcze w 1980 roku współczynnik ten wynosił prawie 2,3, co było wystarczające do zapewnienia zastępowalności pokoleń. Obecnie wynosi on około 1,3, co nie zapewnia tej zastępowalności. Efektem jest starzenie się społeczeństwa. Największy spadek współczynnika płodności kobiet w Polsce (liczby urodzeń w przeliczeniu na 1 000 kobiet) wystąpił w grupie wiekowej od 20 do 29 roku życia, co wiąże się z późniejszym osiąganiem stabilizacji zawodowej i życiowej. Pewien wzrost współczynnika płodności (mniejszy jednak niż w grupie wiekowej od 20 do 29 lat) wystąpił wśród kobiet w wieku od 30 do 39 lat.
Równocześnie jednak obok przyrostu naturalnego o zmianach liczby ludności decyduje saldo migracji. Oba te procesy demograficzne wpływają na rzeczywisty przyrost ludności kraju. W ostatnich kilkunastu latach przyrost ten często był ujemny – w okresie 1997-2006 i w roku 2012.