Drugi obieg wydawniczy w XX w.
XX-wieczny drugi obieg wydawniczy utworzył się w Polsce po 1976 roku na fali znaczących wydarzeń społeczno-politycznych. Właśnie w tym roku miał bowiem miejsce strajk robotników „Radomia” i „Ursusa” spacyfikowany przez oddziały milicji, po którym nastąpiły liczne aresztowania i procesy osób biorących w nim udział.
W odpowiedzi na te wydarzenia powstał KOR (Komitet Obrony Robotników), będący zaczątkiem opozycji w Polsce. W związku z jego działalnością w 1977 roku pojawiły się pierwsze niezależne czasopisma drukowane nielegalnie, poza cenzurą. Były to: „Biuletyn Informacyjny” i czasopismo literackie „Zapis”.
W redakcji „Zapisu” znaleźli się: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Jacek Bocheński, Kazimierz Brandys, Tomasz Burek, Marek Nowakowski, Barbara Toruńczyk i Wiktor Woroszylski. Na łamach pisma ukazywały się utwory, które nie mogły zostać opublikowane w obiegu oficjalnym (m. in. „Kompleks polski”, „Mała apokalipsa” Tadeusza Konwickiego czy „Wielki strach” Juliana Stryjkowskiego).
W tym samym roku powstało również niezależne wydawnictwo NOWa pod kierownictwem Mirosława Chojeckiego. Publikowało ono zarówno pozycje z literatury światowej, jak i polskiej, m.in.: Witolda Gombrowicza, Guntera Grossa, Karla Jaspersa.
Inne instytucje wydawnicze II obiegu to pisma: „Puls”, „Agora”, „Res Publica”, „Kultura Niezależna”, „Witryna”. Dzięki II obiegowi przełamano oficjalną propagandę i ujawniono wiele utajonych przez władzę informacji, np. dotyczących faktów z historii najnowszej.
Trzeci obieg wydawniczy
III obieg wydawniczy powstał około 1986 roku i był adresowany do nieco innych odbiorców niż II obieg. W jego obrębie ukazywały się mianowicie dzieła skierowane do kręgów kontrkulturowych i niszowych, często związanych z muzyką punkową. Ważnym ogniwem II obiegu były artziny, czyli pisma ulotne, rozprowadzane podczas koncertów i zborowych spotkań. Teksty drukowane w III obiegu, a także kasety magnetofonowe z muzyką, podważały nie tylko ideologię komunizmu i cenzury, ale również tradycyjne stereotypy narodowe i obyczajowe.
Najważniejszymi czasopismami były tu: „Czas Kultury” redagowany przez Rafała Grupińskiego i „bruLion” Roberta Tekieli. „Brulion” skupił wokół siebie młodych, wybitnych artystów, którzy po 1989 roku nadali zasadniczy kierunek rozwoju literaturze polskiej. Początkowo pismo charakteryzowało się drapieżnością i operowaniem strategią skandalu. Na łamach „brulionu” debiutowali np.: Manuela Gretkowska, Natasza Goerke, Jacek Podsiadło czy Marcin Świetlicki.