Nurt polityczny lat 1949-1956
Nurt polityczny był jedną z odmian polskiej prozy socrealistycznej. Przykładami powieści politycznych były: „Władza” Tadeusza Konwickiego, „Zdobycie władzy” Czesława Miłosza, „Obywatele” Kazimierza Brandysa, „Dni klęski” Wojciecha Żukrowskiego czy „Uczta Baltazara” Tadeusza Brezy. Niewątpliwie jednak najwybitniejszy utwór polityczny propagujący ideę socjalizmu to „Popiół i diament” Jerzego Andrzejewskiego.
Wielowątkowa, świetnie napisana i wzbudzająca zainteresowanie powieść stanowiła potężne propagandowe narzędzie. Książka prezentowała najnowszą historię zgodnie z obowiązującą interpretacją: żołnierze Armii Krajowej zostali tu ukazani jako niebezpieczni zapaleńcy, których jedynym zamiarem jest wichrzycielstwo i burzenie nowopowstałego porządku. Komunistów reprezentował z kolei wzbudzający sympatię towarzysz Szczuka, którego żona zginęła w obozie koncentracyjnym. Rozkład akcentów dydaktycznych mówił więc sam za siebie.
Proza obrachunkowa
Po wydarzeniach października 1956 roku w Polsce rozpoczął się nurt obrachunkowy, krytycznie rozprawiający się z okresem stalinizmu i kultem jednostki. Jak słusznie konstatuje Stanisław Burkot, w naszej literaturze zjawisko