Semiotyka (od gr. semeiotikos – odnoszący się do znaku) to – w najogólniejszej definicji – teoria znaków, która rozwija się od starożytności. Jej zręby, jak zaznacza Anna Burzyńska, pojawiły się u Platona, Arystotelesa, stoików, Filona Aleksandryjskiego czy Boecjusza.
Nauka ta (będąca również rodzajem filozofii znaku) na przestrzeni wieków znacznie ewoluowała. Już w starożytności dokonano podziału na znaki i oznaki. Znak to element, który pojawia się zamiast innego elementu i jest dobierany na zasadzie umownej (np. kolor czerwony – znak stop). Oznaka to natomiast coś, co w sposób naturalny wskazuje na coś innego (np. wysypka jest oznaką choroby).
W XX wieku wyodrębniły się dwa główne działy semiotyki: filozoficzny i językoznawczy. Semiotyka jako filozofia pojawiła się u Charlesa Sandersa Peirce’a, natomiast semiotyka językoznawcza (czyli właściwie semiologia – nauka o znakach) została zapoczątkowana przez Ferdinanda de Saussure’a. Podstawowa różnica pomiędzy pojmowaniem znaku przez tych dwóch myślicieli polegała na tym, że de Saussure uważał, iż znak to odgórnie narzucona relacja między signifiant (znaczące) i signifie (znaczone), Pierce postrzegał zaś znak jako relację między pojęciem a przedmiotem.
Pierce podzielił znaki na kilka podstawowych kategorii: indeksy (będące w przyczynowym związku z oznaczanym pojęciem), znaki ikoniczne (oparte na relacji podobieństwa) oraz symbole (oparte na relacji konwencji). Rozważania te kontynuował Charles Morris, który wyróżnił trzy podstawowe działy semiotyki: semantykę (znak rozpatrywany wobec oznaczanego przedmiotu), syntaktykę (znak w relacji do innych znaków) oraz pragmatykę (znak w relacji do użytkowników znaku).
Innymi kontynuatorami filozofii znaku byli niemieccy filozofowie Ludwig Wittgenstein i Rudolf Carnap, z drugiej zaś strony myśliciele angielscy – Charles Kay Ogden, Ivor Armstrong Richards.
Na teorię literatury oddziałała zarówno semiotyka, jak i semiologia. Umberto Eco wykorzystał semiotykę, tworząc komunikacyjną teorię dzieła literackiego, którego znaczenie powstaje w relacji do trzech pojęć: intencji autorskiej, intencji dzieła i intencji czytelnika. Eco stworzył również koncepcję „dzieła otwartego” i „czytelnika modelowego”, będącego swoistym projektem autora tekstu.