Poezja emigracyjna - charakterystyka, twórcy, dzieła

Poezja emigracyjna, podobnie jak proza, kształtuje się w oparciu o literaturę wychodźców, którzy w okresie wojny znaleźli się poza granicami Polski. Bardzo wielu twórców, zwłaszcza pochodzenia żydowskiego, wyjechało po 1939 roku do Stanów Zjednoczonych, gdzie powstał jeden z najprężniejszych ośrodków polskich emigrantów. Tutaj znaleźli się czołowi skamandryci: Julian Tuwim (po wcześniejszym pobycie w Brazylii), Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński.

W latach bezpośrednio powojennych wielu poetów powróciło jednak do kraju: Tuwim w 1946 roku, Kazimiera Iłłakowiczówna w 1947 r., a Antoni Słonimski w 1951 r. Na emigracji zmarli natomiast między innymi Jan Lechoń i Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.

Ci, którzy przeżyli wojnę i zdecydowali się nie wracać do kraju, dość wyraźnie skupili się wokół dwóch głównych instytucji literatury: londyńskich „Wiadomości” Mieczysława Grydzewskiego i paryskiej „Kultury” Jerzego Giedroycia.

W kręgu „Wiadomości”

Z pierwszym z wymienionych środowisk związani byli np. Wierzyński, Lechoń czy Stanisław Baliński. Lechoń wydał tylko jeden zbiór „Arię z kurantem”. Wierzyński z kolei swoje wojenne wiersze opublikował w tomach: „Ziemia-Wilczyca”, „Róża wiatrów” oraz „Krzyże i miecze”. Kolejne jego książki – „Korzec maku” i „Siedem podków” – przyniosły z kolei przejmujący obraz samotności emigranta. Pojawiły się w nich ciemne, egzystencjalne tony.

Poeta, choć formalnie związany z londyńską emigracją, tworzył świat osobny, niejako zamknięty w kręgu własnych przeżyć i wyobrażeń. Jak zaznacza Stanisław Burkot, poezja, zwłaszcza utrzymana w poetyce nostalgii za ojczyzną, stanowiła dla twórcy jedyne schronienie przed cierpieniem.

Podobna problematyka pojawiła się w późnej poezji Kazimierza Wierzyńskiego („Tkanka ziemi”, „Kufer na plecach”, „Czarny polonez” i „Sen mara”), jednak zmianie uległo podejście do formy poetyckiej – Wierzyński stosował wiersz wolny i przywiązywał ogromną wagę do precyzji językowej.

W kręgu „Kultury”

W kręgu „Kultury” pozostawali z kolei inni poeci, wśród których czołowe miejsce zajmował oczywiście Czesław Miłosz, który po podjęciu decyzji o pozostaniu na Zachodzie w 1951 roku wydał „Traktat poetycki” drukowany na łamach „Kultury” w latach 1956-1957.

Był to tekst o istotnym znaczeniu w pisarstwie Miłosza, po pierwsze dlatego, że wyraźnie wskazywał na wybór określonej „dykcji poetyckiej” – poezji traktatowej, a więc retorycznej, opisowej (w tym sensie był kontynuacją wcześniejszego „Traktatu moralnego”). Po drugie – poemat ów (podobnie jak zbiór esejów „Zniewolony umysł”) stanowił rozrachunek ze stalinizmem. Przy czym kwestie polityczne w tekście poetyckim rozpatrywał Miłosz poprzez pryzmat historii literatury. Powracał do nich również w tomie „Światło dzienne”. Kolejne emigracyjne książki poet – „Król Popiel i inne wiersze”, „Gucio zaczarowany”, „Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada” – były kontynuacją obranej koncepcji twórczości – niezwykle sensualnej, nasyconej konkretem, skupionej na obserwacji świata (zwłaszcza przyrody) i poszukiwaniu uniwersalnych wartości.

Jednocześnie Miłosz wykazywał szczególną niechęć do uogólnień i wyciągania wniosków ostatecznych, był raczej za retoryką wątpienia i stawiającą pytania. Opozycja pomiędzy nauką i sztuką jako innym rodzajem poznania doszła silnie do głosu w ostatnich typowo emigracyjnych tomach z lat 80.: „Hymn o perle” i „Kroniki”.

Oprócz Miłosza ważnym poetą pozostającym w kręgu paryskim był Aleksander Wat. Szczególnie istotny był jego ostatni tom pt.: „Ciemne świecidło” z 1968 roku, w którym pojawił się motyw głębokiego kryzysu kultury europejskiej, a zwłaszcza przeświadczenie o śmierci samej poezji.

W środowisku „Kultury” tworzyli również poeci tak zwanej II Awangardy (jak Miłosz): Józef Łobodowski czy Marian Pankowski („Pieśni pompejańskie”, „Wiersze alpejskie”). Łobodowski wiele miejsca poświęcał w swoim pisarstwie Ukrainie i skomplikowanym relacjom polsko-ukraińskim („Pieśń o Ukrainie”, „Jarzmo kaudyńskie” czy „Kasydy i gazele”).

„Kontynenty”

W połowie lat 50. w Londynie powstała niezależna grupa młodych poetów-emigrantów, którzy zaczęli wydawać czasopismo „Kontynenty”. Ich twórczość miała charakter filozoficzny, skupiała się na rozdarciu człowieka pomiędzy porządkiem biologicznym i transcendentnym. Można tu wymienić: Adama Czerniawskiego („Polowanie na jednorożca”, „Topografia wnętrza”, „Sen. Cytadela. Gaj”), Bogdana Czaykowskiego („Trzciny czcionek”, „Reduccio ad absurdum i przezwyciężenie”, „Sura”, „Spór z granicami”), Jerzego Niemojowskiego („Źrenice”, „Koncert na głos kobiecy”, „Epigramaty”), Floriana Śmieji („Czuwanie u drzwi”, „Powikłane ścieżki”), Bolesława Taborskiego („Czas mijania”).

Po wielkiej fali emigracji przełomu lat 80. i 90. za granicami Polski znaleźli się również czołowi poeci Nowej Fali: Stanisław Barańczak (np. „Atlantyda i inne wiersze”, „Widokówka z tego świata i inne rymy”) i Adam Zagajewski („List. Oda do wielkości”, „Jechać do Lwowa”).

Polecamy również:

  • Proza emigracyjna - charakterystyka, twórcy, dzieła

    Proza emigracyjna po 1945 roku nie była zjawiskiem jednolitym, ponieważ pisarze często reprezentowali zupełnie odmienne opcje polityczno-światopoglądowe. Główny podział zarysowywał się pomiędzy emigracją skupioną wokół londyńskich „Wiadomości” Mieczysława Grydzewskiego a środowiskiem... Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 4 + 4 =
Ostatnio komentowane
bardzo się przyda na ściągi na kartkówki
• 2025-01-16 13:41:59
Latwe
• 2025-01-15 18:41:38
super
• 2024-12-21 22:05:33
ok
• 2024-12-15 19:31:35
Ciekawe i pomocne
• 2024-12-03 20:41:33