Karol Wojtyła napisał trzyaktowy dramat, który wydano w 1960 roku. Jego tematem jest miłość i małżeństwo, a głównymi bohaterami trzy pary – każdej z nich jest poświęcony osobny akt:
- akt I – Sygnały (Teresa, Andrzej),
- akt II – Oblubieniec (Anna, Stefan),
- akt III – Dzieci (Monika, Krzysztof).
Utwór przedstawia wartości moralne i duchowe, które powinny towarzyszyć każdemu człowiekowi zmierzającemu do sakramentu małżeństwa. To odezwa do młodych ludzi, że warto otworzyć serca na Boży dar Miłości.
Geneza utworu
Karol Wojtyła nauczał, że miłość jest darem Boga, a dwoje ludzi, którzy tworzą związek prowadzący do wspólnego życia, są połączeni uczuciem podobnym do miłości absolutnej, jaką Bóg darzy człowieka stworzonego na Jego obraz i podobieństwo.
Tym dramatem Wojtyła chciał zwrócić uwagę młodych ludzi na to, by dążyli do zrozumienia, czym jest prawdziwa miłość małżeńska. Podkreśla, że jej podstawą jest wierność, uczciwość, wolność i odpowiedzialność. Te cechy świadczą o dojrzałości człowieka i jego gotowości do zawarcia małżeństwa. Zapewniają szczęśliwy związek, autentyczną radość i spokój.
Dramat skupia się na trzech parach, które dążyły do życia w małżeństwie. Autor ucieka się również do metafor, które mają uosabiać absolutne Istnienie i Miłość.
Karol Wojtyła napisał ten dramat poetycki w 1960 roku i w tym też roku został wydany przez Wydawnictwo Znak. Nad linearnym ciągiem zdarzeń dominują subiektywne punkty widzenia bohaterów. Ważne jest skupienie na przekazie, a nie na ciągu fabularnym (definicja dramatu poetyckiego).
Czas i miejsce akcji
Nie są określone, mają charakter uniwersalny. Można przypuszczać, że to czasy współczesne autorowi, tj. lata 50–60., ale potem następuje historia dzieci bohaterów pierwszego i drugiego aktu, która jest już znacznie późniejszym okresem.
Streszczenie
Akt I – Andrzej i Teresa
Andrzej i Teresa są parą, która stoi przed sklepem jubilerskim i oglądają przez witrynę złote obrączki ślubne. Przypominają sobie, jaką drogę musieli przebyć, aby znaleźć się właśnie w tym miejscu, aby podjąć decyzję o wzięciu ślubu. To, że podjęli taką świadomą decyzję, świadczy o tym, że stali się dojrzali. Kiedy wchodzą do sklepu jubilerskiego, proszą o pokazanie obrączek i sprzedawca zabiera je z wystawy, podając im do przymierzenia. Andrzej i Teresa mają zamiar je kupić, więc jubiler kładzie je na specjalnej wadze w celu określenia ich wartości. Wypowiada wówczas bardzo ważne słowa, która zapadają w pamięci Andrzeja. Sprzedawca zwraca uwagę przyszłym małżonkom, że ciężar kupowanych przez nich obrączek nie jest ciężarem metalu, ale ciężarem właściwym każdego z nich osobno i ich razem. Jubiler, jako filozof, przekazuje niezwykłą mądrość, zaznacza, że wartość złotych obrączek, nadal jest taka sama, ponieważ przedstawiają one prawdziwą miłość.
Takie uczucie prowadzi do trwałej więzi i zawarcia małżeństwa. Oboje przyszli małżonkowie wiążą miłość z krzyżem Chrystusa – źródłem miłości i zbawienia ludzkości.
Akt II – Anna i Stefan
Anna, żona Stefana idzie do jubilera, aby po kilkuletnim nieudanym małżeństwie sprzedać obrączkę. Miała być ona dla niej symbolem szczęścia, ale została jedynie symbolem żalu i rozpaczy. Kiedy daje obrączkę do zważenia, jubiler kładzie ją na wadze i odkrywa, że jest ona warta równe 0. Wówczas zwraca kobiecie bezwartościowy przedmiot, mówiąc, ze jego waga jest specyficzna. Ona nie waży metalu, tylko los człowieka.
Po raz kolejny jubiler-filozof pokazuje niezwykłą mądrość. Posiada nieomylną wagę, która mierzy nie tylko wartość duchową osób kupujących obrączki, ale także osób, które przybywają do jego salonu sprzedać własne symbole małżeństwa.
Anna i Stefan nie stworzyli szczęśliwego małżeństwa, nie zbudowali stałej więzi, bo zbudowali związek na egoizmie i cynizmie. Oboje nie potrafią kochać i szanować prawdziwie, gdyż prawdopodobnie mylili miłość z zakochaniem, kiedy się poznawali. Przez to nie rozumieją, że prawdziwa miłość wymaga wierności, uczciwości i odpowiedzialności (ale także wolności) i tworzą związek, który nie ma szans przetrwać, jest chory. Związek, w którym króluje nieufność i nienawiść, prowadzi do kryzysu małżeństwa, do braku jego wartości.
Małżeństwo zapomniało o Miłości Bożej, bez której nikt nie może żyć. Pomoc w jej zrozumieniu (a także w zrozumieniu miłości ludzkiej) przynosi Annie „Przypadkowy rozmówca” – Adam (który staje się metaforą Miłości). Anna spotyka go przed salonem jubilerskim i powierza mu swój dramat małżeński.
Adamowi było żal Anny, dlatego starał się wskazać jej drogę, która powinna podążać, aby jej życie nabrało sensu – powinna odnaleźć go w Chrystusie. Przypomina jej tęsknotę za bogobojnym życiem, przytacza przypowieść z Ewangelii św. Mateusza (25, 1–13), która dotyczy dziesięciu panien – pięć z nich nierozsądnych, a pięć roztropnych. Nierozsądne panny na spotkanie Oblubieńca zabrały tylko lampy, ale nie wzięły oliwy potrzebnej do ich uruchomienia, dlatego nie były gotowe na przyjęcie Oblubieńca. Roztropne z kolei wyszły naprzeciw Oblubieńcowi z lampami i z naczyniami pełnymi oliwy – były gotowe, aby powitać Jezusa. Bycie w gotowości, usuwało lęk przed niemożnością spotkania z Panem.
Tą przypowieścią „Przypadkowy rozmówca” chce przekazać, że serca ludzkie zawsze powinny być przygotowane na przyjście Jezusa.
Akt III – Monika i Krzysztof
Monika jest córką Anny i Stefana, a Krzysztof – synem Teresy i Andrzeja.
W przypadku Krzysztofa warto zwrócić uwagę na jego historię rodzinną, małżeństwo jego jego rodziców było krótkie, jego ojciec nie zwrócił z wojny. Teresa, matka Krzysztofa, ze wzruszeniem wspomina dzień, w którym udzielali sobie sakramentu małżeństwa, kiedy kapłan w imieniu Boga błogosławił ich związek. Kobieta została wdową i przelała całą miłość na syna, który nie zdążył zapamiętać ojca – miał 2 lata, gdy mężczyzna jechał na front. Teresę wspiera duchowo Adam, który przybywa z pomocą również zrozpaczonej Annie.
Małżeństwo rodziców Moniki jest dramatyczne, ponieważ nie zaufali Bogu. Anna i Stefan nie potrafili podjąć wystarczającego wysiłku, by stworzyć trwały związek. Miłość oceniają pochopnie i powierzchownie, nie pamiętając o tym, że ta prawdziwa pozwala pokonać każde przeszkody na swojej drodze.
Losy tych dwojga ludzi się ze sobą splotły, para poznała się na studiach i z czasem ich relacja koleżeńska zaczęła się przeradzać w miłość dwojga ludzi, myślących poważnie o wspólnym życiu. Oboje są świadomi, czym jest prawdziwa miłość i postanawiają podążać drogą rodziców Krzysztofa. Zawierają małżeństwo na całe życie, ale są świadomi, że przed nimi będzie wiele przeszkód do pokonania.
Plan wydarzeń
akt I
1. Zaręczyny Andrzeja i Teresy.
2. Wspomnienia bohaterów o ich drodze do małżeństwa.
3. Wybór obrączek.
4. Ważenie obrączek.
5. Mądrość jubilera – waga obrączek, to nie waga kruszcu tylko ludzkich intencji i uczuć.
6. Wyobrażenie ślubu i szczęśliwej przyszłości u jubilera.
akt II
7. Rozważania Anny o rozpadzie jej małżeństwa ze Stefanem.
8. Próba sprzedaży obrączki przez Annę u jubilera.
9. Pokazanie zerowej wartości obrączki na wadze jubilerskiej.
10. Spotkanie Anny i Adama.
11. Podzielenie się z Adamem historią małżeństwa przez Annę.
12. Opowieść Adama o nadejściu Oblubieńca.
13. Czekanie kobiety na Oblubieńca.
14. Nieodnalezienie Oblubieńca wśród przybyłych mężczyzn.
15. Powrót Adama.
16. Opowieść Adama o mądrych i głupich pannach.
17. Napotkanie Stefana przez Annę.
18. Niedowierzanie Anny, że Stefan to jej Oblubieniec.
akt III
19. Przekazanie matce Krzysztofa informacji o jego ślubie z Moniką.
20. Rozważania o losach Krzysztofa i Moniki przez Teresę.
21. Wybór obrączek przez Monikę i Krzysztofa.
22. Spotkanie Teresy, Anny, Stefana i Adama na ślubie.
23. Rozmowa Anny z Adamem.
24. Wybór przez młodych własnej drogi życiowej – wspólnej.
25. Próba ratowania związku przez Stefana.
Osoby dramatu
Teresa – jest to kobieta, która rozumie, czym jest prawdziwa miłość. Jest ufna, ma otwarte serce. Zaskoczyły ją oświadczyny Andrzeja, ale świadomie wkroczyła w związek małżeński z wiarą w jego szczęśliwe losy. Niestety szybko została wdową. Przelewa jednak całą miłość na syna i stale odczuwa obecność zmarłego męża.
Andrzej – zmienił się, kiedy poznał Teresę. Wcześniej nie chciał czuć się do nikogo przywiązany, potem świadomie tego pragnął. Oświadczył się i poślubił Teresę, z którą miał syna. Wyruszył na wojnę, kiedy Krzysztof miał 2 lata. Szybko opuścił żonę, ginąc podczas wojny.
Anna – kobieta jest rozczarowana swoim małżeństwem, chciałaby zwrócić ślubną obrączkę, ale jest ona nic nie warta. Kobieta nie rozumie, dlaczego jej małżeństwo jest nieudane. Najprawdopodobniej w młodości wraz z mężem pomylili miłość z zakochaniem, nie byli gotowi na przeszkody. Jest matką Moniki. Szuka ucieczki ze swojego związku, ale później zaczyna rozumieć więcej i stara się odnaleźć miłość innego rodzaju w związku łączącym ją ze Stefanem. W zrozumieniu „więcej” pomaga jej Adam, którego spotyka pod sklepem jubilerskim.
Stefan – mężczyzna jest nieświadomy, skąd pojawiły się problemy w jego małżeństwie, oddala się od żony i dzieci, ale na końcu dramatu próbuje zrobić coś w kierunku ratowania relacji.
Krzysztof – syn Teresy i Andrzeja, jest bardzo emocjonalny i chciałby zapewnić ukochanej coś w rodzaju ojcowskiej opieki, której sam nie miał. Pragnie zapewnić jej bezpieczeństwo. Odcina się od przeszłości i tworzy szczęśliwy i trwały związek z ukochaną, oparty na miłości, szacunku i zaufaniu.
Monika – jako obserwatorka nieudanego małżeństwa jej rodziców stała się nieufna i ostrożna, szuka ucieczki, jednak spotyka Krzysztofa i w pełni świadomie buduje z nim trwały związek.
Przypadkowy rozmówca – Adam – tajemnicza postać pokazująca postaciom szerszą perspektywę, pomaga im szukać Bożej Miłości i prowadzi ich do jej zrozumienia.
Ciekawostka!
Na motywach utworu w 1989 roku powstał film „Przed sklepem jubilera” w reż. Michaela Andersona.