Wiersz pt.: „Pantofelek” to wyrazisty przykład obrazoburczej i bezkompromisowej liryki Andrzeja Bursy. Konstrukcja tekstu opiera się na kontraście i efekcie zaskoczenia. Przede wszystkim mamy tu do czynienia z opozycją pomiędzy wdzięcznym, cukierkowym tytułem wiersza – pantofelek kojarzy się bowiem z małym bucikiem – a dosadnym wulgaryzmem, stanowiącym finał utworu. Poeta podejmuje grę z przyzwyczajeniami i oczekiwaniami odbiorcy.
Aby dobrze zrozumieć sens utworu Bursy, należy jednak dokładnie przyjrzeć się jego formie. Otóż okazuje się, że poeta zastosował w tekście wnioskowanie sylogistyczne:
Dzieci są milsze od dorosłych
zwierzęta są milsze od dzieci
mówisz że rozumując w ten sposób
muszę dojść do twierdzenia
że najmilszy jest mi pierwotniak pantofelek (…).
Sylogizm to wniosek, który powstaje z dwóch przesłanek, z których każda zawiera element drugiej. Bursa nieprzypadkowo sięga po ten typ rozumowania, jest to bowiem jedna z najczęstszych metod erystyki, a więc sztuki prowadzenia sporu w taki sposób, aby jego wynik był najbardziej korzystny dla danej strony, bez względu na to, co jest prawdą.
Erystyczna funkcja sylogizmu polega na tym, że może się on opierać na fałszywych przesłankach, a mimo to zmusza do wyciągnięcia wniosku uznawanego za prawdziwy. Jest to zatem jedna z metod politycznej manipulacji, której mechanizm zostaje obnażony i zakwestionowany w wierszu Bursy.
Należy pamiętać, że teksty poety powstawały w specyficznym kontekście politycznym – tuż po mrocznym okresie stalinizmu. Bursa pokazuje, że wysublimowana erystyka prowadzi do absurdalnych wniosków, które jednostka jest zmuszona zaakceptować.
„Pantofelek” - przewrotna puenta
Wiersz pokazuje wyraźne wahanie podmiotu tekstu, który nagle uświadomił sobie pułapkę, w jaką nieświadomie wpadł. Wahanie to sugeruje przerwa pomiędzy dwiema częściami tekstu. Paradoksalnie – bronią przeciwko intelektualnej manipulacji okazuje się przewrotne wykorzystanie jej do własnych celów.
Poeta decyduje się podjąć grę i zaakceptować absurdalne twierdzenie mówiące o tym, że najbliższy na świecie jest mu pantofelek – jednokomórkowy pierwotniak, którego nawet nie jest w stanie zobaczyć. Jeśli zaś uczyni w ten sposób, będzie mógł przyznać rację swojemu rozmówcy, który prawdopodobnie jest człowiekiem reprezentującym komunistyczny system, i nazwać go „skurwysynem”.
Wiersz Bursy stanowi polemikę z mechanizmem języka propagandy i jednocześnie jest brutalną odpowiedzią poety na zakłamanie i ideologiczną manipulację. Bursa jawi się tu jako bezkompromisowy kontestator, który nie waha się używać wulgaryzmów, by zamanifestować swoją postawę.