Rozmowa o poezji - interpretacja i analiza wiersza

Wiersz Stanisława Grochowiaka „Rozmowa o poezji” z tomu „Menuet z pogrzebaczem” (1958) jest tekstem autotematycznym, w którym podejmuje się rozważanie nad istotą samej poezji. Autor nawiązuje w utworze niejako do całej tradycji tego typu literatury, o czym świadczy tajemnicze motto: „Od – do Lieberta…”. Wskazuje ono na to, że poeta sięga do pewnego okresu w historii poezji (od – do) lub, że mamy do czynienia z tekstem „od” kogoś przeznaczonym dla Jerzego Lieberta.

Z pewnością przywołany poeta pełni tu ważny trop intertekstualny. Grochowiak odwołuje się bowiem do jednego z jego wierszy, „Rozmowa o Norwidzie”, w którym Liebert ironicznie portretuje czytelniczą obojętność na prawdziwy przekaz literatury. Tą samą drogą podąża Grochowiak, wydawałoby się niezmiernie daleki od metafizycznej twórczości autora „Jeźdźca”. „Rozmowa o poezji” przybiera formę dialogu-wywiadu, jaki z poetą przeprowadza młoda dziewczyna, miłośniczka liryki. Kobieta chce się dowiedzieć, w jaki sposób powstaje poezja, jednocześnie jednak ma już na swoje pytanie gotową odpowiedź. W jej wyobrażeniu poetyckie natchnienie posiada wymiar niezwykle eteryczny i romantyczny:

Czy pan ją widzi? Czy ona się śni?
Czy też nadbiega – nagła jak z pagórka?

Poezja zostaje zatem porównana do snu, wizji, nagłego olśnienia, a jednocześnie zyskuje wymiary animistyczne – jawi się jako żywa, czująca istota. Poeta niespodziewanie zaprzecza jednak temu wyobrażeniu, twierdząc, że „Ona wynika z brodawek ogórka…”. Twórca nie widzi więc w literackim natchnieniu zjawiska nadprzyrodzonego, ale postrzega je w kategoriach zwyczajnych. Taka wizja poezji jest dla rozmówczyni poety nie do przyjęcia, dlatego próbuje ona rozpaczliwie oponować:

Pan kpi. Pan ją jedwabnie – pan ją jak motyla
Po takich złotych i okrągłych lasach…
To jest jak z Dafnis bardzo czuła chwila…

Przywołanie Dafnis wskazuje na to, że dziewczyna  odwołuje się do pewnego mitu poezji sięgającego przynajmniej czasów Owidiusza. Chodzi tu zarówno o wyobrażenie literatury jako metamorfozy ciała w słowo, jak i o poezję postrzeganą jako boska kreacja świata alternatywnego. Grochowiak odcina się jednak od mitu, przeciwstawiając mu „ostro całowany tasak”. Ten oksymoroniczny obraz, będący połączeniem ostrego narzędzia z delikatnym pocałunkiem, stanowi metaforę poezji prawdziwej aż do bólu, takiej, która nie stroni od pokazywania bolesnej prawdy. Kiedy dziewczyna chce zbagatelizować słowa poety i potraktować je jako ironię, pada znamienne pytanie pisarza:
                                          
Dlaczego z pani jest taka piwonia,
Co chce zawzięcie być butelką perfum?

To poetyckie porównanie kobiety do piwonii przywodzi na myśl finał wiersza Lieberta „Rozmowa z Norwidem”, w którym pojawia się kwiat róży. Piwonia to oznaka natury ożywionej i prawdziwej, dlatego zostaje ona skontrastowana z flakonem perfum, a więc sztucznym wyrobem, powstającym z przetworzenia rzeczywistego kwiatu. Grochowiak opowiada się zatem przeciwko nieprawdzie w literaturze. Poezja nie ma być przetwarzaniem świata, idealizowaniem go i konstruowaniem piękna zgodnego z oficjalnym kanonem, ale powinna być bliska życiu.