Abstrakcjonizm - geneza, nazwa
Abstrakcjonizm to jeden z awangardowych kierunków w sztukach plastycznych, który zrodził się w Rosji na początku XX wieku. Jego największy rozkwit miał miejsce po I wojnie światowej – jako swoista reakcja na okrucieństwo europejskiej cywilizacji.
Tendencja ta, podobnie jak wszystkie inne awangardy, opierała się na całkowitej kontestacji rzeczywistości i tradycji, a narzędziem buntu okazało się w przypadku abstrakcjonizmu odejście od przedstawiania świata. Abstrakcjonizm zrezygnował zatem z wszelkiej figuratywności na rzecz zupełnie nowej estetyki, mianowicie – budowania dzieła plastycznego z jakości takich jak: kolor i jego różnorodne odcienie, linie czy geometryczne kształty.
 |
| Kazimierz Malewicz „Żniwa” (1911) |
U podstaw abstrakcjonizmu leżało pragnienie stworzenie uniwersalnego języka sztuki, pokonującej bariery narodowe i polityczne. Abstrakcjonizm, operujący – jak sama nazwa wskazuje – abstrakcją, miał poruszać ludzkie emocje i zmysły. Sztuka ta wywoływała określone wrażenia: harmonii, spokoju lub przeciwnie – dysonansu i konsternacji. Liczyła się tu faktura obrazu, wzajemny stosunek proporcji, pionu i poziomu, kształt linii, barwy podstawowe.
Prąd ten poprzedzały kierunki takie, jak kubizm i futuryzm. Prekursorami abstrakcjonizmu byli: Wassily Kandinsky i Edward Munch.
Abstrakcjonizm - założenia, przedstawiciele, przykłady dzieł
W obrębie abstrakcjonizmu wyróżnia się abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny. Pierwszy z nurtów operuje podstawowymi figurami geometrycznymi zgodnie z założeniem, że geometria stanowi uniwersalny język sztuki, dzięki któremu człowiek dostrzega i ujmuje proporcje i zależności. Tym samym geometria staje się narzędziem porządkowania świata, a jednocześnie oczyszcza obraz z elementów nieplastycznych. Jest ona więc swoistą materią pierwotną, zredukowanym jądrem rzeczywistości, na którą składa się pion, poziom i barwy podstawowe.
 |
| Paul Klee „Twierdza i słońce” (1932) |
Abstrakcja geometryczna ma kilka odmian, które nadają jej wewnętrzne zróżnicowanie: suprematyzm, minima art, optical art. Skrajną realizacją tego nurtu jest szkoła Bauhaua, a więc połączenie malarstwa z architekturą, w którym staje się ono zimnym, niemal rzemieślniczym dziełem.
Pierwszym obrazem abstrakcyjnym była „Akwarela abstrakcyjna” Wassily Kandinskiego (1910). W Polsce w duchu geometryzmu tworzył Kazimierz Malewicz („Biały kwadrat na białym tle”, „Kompozycja suprematyczna”, „Czarny kwadrat”).
Abstrakcjonizm niegeometryczny to natomiast nurt uważany za znacznie cieplejszy i bardziej emocjonalny niż czysta geometria. Dzieło sztuki ma tu bowiem stanowić ekspresję wewnętrznych przeżyć artysty.
Jego prekursorem był Edward Munch, tworzący na pograniczu ekspresjonizmu. Kierunek ten szczególnie dobrze rozwinął się w Stanach Zjednoczonych po II wojnie światowej pod wpływem malarstwa Jacksona Pollocka.
Inni znani abstrakcjoniści to: Paul Klee („Dzielnica willowa we Florencji, „Miasto włoskie”, „Ad Parnassum”, „Złamany klucz”), Sam Francis, Lucio Fontana („Czarne otoczenie”, „Cykl Quanta”).
Polscy współcześni abstrakcjoniści to: Henryk Stażewski, Adam Marczyński, Ryszard Winiarski czy Stefan Gierowski.