Biografia
Tytus Czyżewski urodził się w 1880 roku w okolicach Limanowej w rodzinie ziemiańskiej. Po ukończeniu szkoły średniej w Nowym Targu studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jego nauczycielami byli między innymi: Józef Mehoffer, Leon Wyczółkowski i Stanisław Wyspiański. Od 1907 roku do 1912 studiował również z przerwami w Paryżu.
Czyżewski był przede wszystkim malarzem, jego pierwsza wystawa miała miejsce w 1910 roku. Wraz z Leonem Chwistkiem założył polską grupę Formistów oraz redagował jej czasopismo programowe „Formiści”. Na początku lat 20. artysta związał się z polskimi futurystami i tworzył wraz z nimi manifesty proklamujące nową sztukę. Był również współtwórcą klubów futurystów: Katarynka i Gałka Muszkatołowa.
W 1922 roku wyjechał do Paryża, gdzie pracował w Ambasadzie Polskiej. Od 1930 roku mieszkał w Warszawie. Współpracował miedzy innymi ze „Zwrotnicą”, „Głosem Plastyków”, „Kulturą”, „Wiadomościami Literackimi”. W czasie II wojny światowej przebywał w Warszawie. Po powstaniu warszawskim zamieszkał w Krakowie. Zmarł w 1945 roku.
Charakterystyka twórczości
Malarstwo
Czyżewski był malarzem, teoretykiem sztuki, poetą i dramatopisarzem. W swoich wczesnych pracach malarskich inspirował się późnym impresjonizmem, potem zaś stał się jedną z najważniejszych postaci Polskich Formistów nawiązujących do estetyki kubizmu. Czyżewski tworzył obrazy wielopłaszczyznowe zestawiając geometryczne kształty w najróżniejszych konfiguracjach.
Często pojawiały się u niego instrumenty muzyczne i fascynacja ludowym prymitywizmem (np. „Kapela dziecięca”). Jednym z ulubionych motywów były koty (np. „Akt z kotem”). W połowie lat 20., w trakcie pobytu we Francji jego malarstwo pozostawało pod wpływem inspiracji bizantyjskich, a także włoskiego i hiszpańskiego średniowiecza. Od 1930 roku w twórczości plastycznej Czyżewskiego zaczęły natomiast dominować martwe natury.
Literatura
Poezja Czyżewskiego z okresu futurystyczno-formistycznego została zgromadzona w tomach: „Zielone Oko. Poezje formistyczne, elektryczne wizje” (1920), „Noc – dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny” (1922). Wiersze te były silnie powiązane z malarstwem, co widać na poziomie grafiki. Uwidoczniło się tu charakterystyczne dla poety uwielbienie maszyny, (np. „Mechaniczny ogród”). Z drugiej strony, jak zaznacza Jerzy Kwiatkowski, można tu odnaleźć akcenty nadrealizmu i oniryzmu.
W drugiej połowie lat 20. widać u poety ewolucję w stronę inspiracji ludowych („Pastorałki”, 1925). Kolejnym tomem poetyckim był „Lajkonik w chmurach” (1936). Pomimo charakterystycznych dla tego okresu literatury tendencji katastroficznych, nie wystąpiły one u Czyżewskiego.
Twórca zajmował się również dramatopisarstwem. Wydał trzy krótkie dramaty: „Osioł i słońce w metamorfozie” (1921), „Włamywacz z lepszego towarzystwa” (1922) oraz „Wąż, Orfeusz i Eridika” (1922). Utwory te były utrzymane w poetyce nonsensu i ostrej satyry, a więc stylistyce, którą następnie będzie kontynuował Konstanty Ildefons Gałczyński w „Teatrzyku Zielona Gęś”.