Biografia
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska urodziła się w Krakowie w 1891 roku, pochodziła ze znanego rodu Kossaków (była córką malarza Wojciecha Kossaka i wnuczką Juliusza). Poetka nie zdobyła konkretnego wykształcenia, natomiast odebrała gruntowną edukację domową, zwłaszcza że jej rodzice prowadzili swoisty salon literacko-artystyczny. Przez pewien czas Pawlikowska była także słuchaczką na krakowskiej ASP.
Pisarka od dzieciństwa cierpiała na poważne problemy z kręgosłupem, w efekcie czego doszło u niej do powstania trwałej wady postawy. Biografia poetki obfitowała w liczne historie miłosne. Jasnorzewska była trzykrotną mężatką. Jej pierwszy wybranek, Władysław Bzowski, oficer armii austriackiej, szybko rozczarował poetkę, dlatego małżeństwo zostało unieważnione już po trzech latach. W 1919 r. Maria wyszła za mąż za Jana Pawlikowskiego, z którym łączyło ją płomienne uczucie. Małżonkowie zamieszkali w Zakopanem, jednak i ten związek szybko się rozpadł, choć oficjalnie został zakończony w 1929 roku. Trzecie małżeństwo Pawlikowska zawarła z polskim lotnikiem, Stefanem Jasnorzewskim, z którym pozostała aż do śmierci.
Wielką pasją poetki były podróże: Jasnorzewska zwiedziła wiele krajów europejskich (Włochy, Francję, Grecję, Turcję) oraz podróżowała po Afryce. Po wybuchu wojny, w 1939 roku wraz z mężem wyjechała do Anglii. Wyjazd na zawsze odciął Pawlikowską od rodziny, szczególnie mocno przeżyła rozstanie ze swoją ukochaną siostrą Magdaleną. W Anglii poetka zachorowała na nowotwór złośliwy, zmarła po kilku latach zmagań z rakiem w 1945 roku.
Charakterystyka twórczości
Poezja
Pawlikowska-Jasnorzewska była przede wszystkim poetką. Jej debiut literacki stanowił zbiór wierszy „Niebieskie migdały”, wydany w 1922 roku. Choć oficjalnie twórczyni nie związała się z żadną grupą poetycką, najbliżej było jej do kręgu warszawskiego Skamandra. Pawlikowska podobnie jak skamandryci nie sięgała w swojej poezji po górnolotny patos, ale posługiwała się poetyką codzienności, realizmu psychologicznego i wewnętrznej szczerości. Podstawowym tematem jej twórczości była miłość, stąd nazywa się ją często polską Safoną.
Jak zaznacza Jerzy Kwiatkowski, twórczość poetycką Jasnorzewskiej można podzielić na dwa okresy. Pierwszy obejmuje lata 1922 – 1927, w którym dominuje optymistyczna tonacja zachwytu nad pięknem miłości, życia i sztuki (tomy „Niebieskie migdały” i „Różowa magia”). Wyznacznikiem tego okresu jest inspiracja malarstwem i żartobliwa poetyka nadająca wierszom poetki lekki ton. Zwiastunem kolejnego etapu twórczości poetyckiej Jasnorzewskiej są tomy „Pocałunki” i „Dancing”. Pojawia się tu bowiem doświadczenie kobiety nieszczęśliwie zakochanej i odrzuconej przez wybranka. Ponadto poetka sięga po lapidarną formę wiersza czterowersowego, a więc wprowadza zasadę: „maximum treści przy minimum słów”, co zbliża jej pisarstwo do nurtów awangardowych.
Drugi okres twórczości Pawlikowskiej rozpoczynają zbiory „Paryż” (1929) i „Profil białej damy” (1930), w których poetka sięga po inspiracje spirytystyczne i wróżbiarskie. Następnie zaś pojawiają się tomy: „Surowy jedwab” (1932), „Śpiąca załoga” (1933), „Balet powojów” (1935), gdzie dochodzi do głosu wielki temat Natury. Jest ona u Pawlikowskiej zjawiskiem ambiwalentnym, z jednej strony godnym podziwu, z drugiej natomiast okrutnym prawem skazującym człowieka na starzenie się, chorobę, brzydotę i śmierć. Szczególnie zostaje tu zaakcentowane kobiece pragnienie zachowania młodości i urody. W obrębie tej poezji wskazuje się na silne inspiracje filozofią Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego, ale także na odwołania do buddyzmu. Ważny tom wieńczący ten okres to „Krystalizacje” (1939). Z koeli w prozie poetyckiej Pawlikowskiej, „Szkicownik poetycki”, mamy do czynienia z przejawami katastrofizmu.
Dramaturgia
Jasnorzewska tworzyła również dramaty, głównie lekkie komedie, które skupiały się wokół problematyki miłosnej: „Zalotnicy niebiescy”(1933), „Rezerwat”, „Szofer Archibald”. Bohaterką tych dramatów jest kobieta, która walczy o możliwość realizacji swoich uczuć na przekór społecznym konwenansom.
Na szczególną uwagę zasługują natomiast dwie sztuki paraboliczne: „Mrówki” i „Baba-Dziwo”, obie utrzymane w konwencji fantastycznej. Komedie te zostały osnute wokół wątków politycznych związanych z faszystowskim totalitaryzmem. Pawlikowska za pomocą groteskowego zniekształcenia ukazała istotę hitlerowskiej wizji świata i człowieka.