 |
| Tadeusz Peiper/ ze zbiorów NAC |
Biografia
Tadeusz Peiper urodził się w 1891 roku w Podgórzu (dzisiaj dzielnica Krakowa) w rodzinie inteligenckiej pochodzenie żydowskiego. Studiował filozofię i prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie również w Berlinie i w Paryżu. W 1910 roku wstąpił do Związku Strzeleckiego. Po wybuchu I wojny światowej Peiper został internowany (jako obywatel austriacki). Z Francji udało mu się wyjechać do Hiszpanii, gdzie spędził pięć lat.
Do Polski wrócił w 1921 roku i wraz z Leonem Chwistkiem stworzył komitet „Nowej Sztuki” i pismo „Zwrotnica”. Twórca stał się jednym z najważniejszych teoretyków, a także inicjatorów polskiego nurtu awangardowego. W latach 30. Peiper związał się z pismami lewicowymi: „Robotnik”, „Sygnały”, publikował również np. w „Kwadrydze”.
Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa, gdzie w 1940 roku został aresztowany przez NKWD, a następnie uwięziony w Łubiance w Moskwie, potem zaś w Saratowie. Po zwolnieniu w 1943 roku wstąpił do Związku Patriotów Polskich. Do Polski powrócił w 1944 roku, jednak zamilknął jako poeta i teoretyk sztuki. Cierpiał na poważną chorobę psychiczną. Zmarł w 1969 roku w Warszawie.
Charakterystyka twórczości
Tadeusz Peiper był najważniejszym teoretykiem i założycielem Awangardy Krakowskiej, nazywano go „papieżem awangardy”. Przebywając dłuższy czas w Hiszpanii, zetknął się z zachodnimi, nowatorskimi kierunkami w sztuce, co potem wykorzystał na łamach założonej przez siebie „Zwrotnicy”. Początkowo twórcę zainteresował futuryzm, jednak wkrótce odciął się od tego kierunku. Stworzył własny, oryginalny i niezależny program poezji. Jego artykuły teoretyczne z lat 20. zostały zebrane w tomie „Tędy” (1930), ponadto zaś istotny był jego wykład o poezji „Nowe usta” (1925). Teksty Peipera przepełnione były entuzjastycznym stosunkiem do nowoczesnej cywilizacji, którą postrzegał nie tylko w kategoriach technicznych, ale również artystyczno-duchowych.
Koniec I wojny światowej, a także odzyskanie przez Polskę niepodległości traktował jako zupełnie nową epokę. Postulował zatem słynny kult „miasta, maszyny i masy”. Peiper porzucał naturę na rzecz cywilizacji i kultury. Jednocześnie stworzył program sztuki trudnej, całkowicie elitarnej. Głosił potrzebę tworzenia poezji specjalistycznej, doskonale skonstruowanej, której podstawę miało stanowić „piękne zdanie”. Podstawę języka poetyckiego stanowiła tu metafora zbudowana z niezwykle odległych skojarzeń o charakterze „pseudonimu” rzeczywistości. Jak bowiem twierdził: „proza nazywa, poezja pseudonimuje”.
Poeta był również twórcą kompozycji wiersza na zasadzie „układu rozkwitania”. Praktyczną realizacją owych postulatów była poezja Peipera. Dwa pierwsze tomy: „A” i „Żywe linie” ukazały się w 1924 roku. Był to przykład hermetycznego języka szyfru, opierającego się na silnie zintelektualizowanych skojarzeniach. Głównymi motywami są tu miasto i kult pracy.
Kolejne zbiory poetyckie to: „Raz” (1929) i „Na przykład” (1931). Przyniosły one zupełną odmianę poetyki i problematyki. Poetycki szyfr został zastąpiony prozaizacją, a ponadto do głosu doszła tematyka społeczna. Na zbiór „Raz” składają się po pierwsze sfabularyzowane poematy, po drugie zaś utwór „Kronika dnia”, który stanowi poetycki collage skonstruowany z prasowych notatek. Z kolei poemat „Na przykład” skupiał się wokół procesu brzeskiego. Natomiast tom „Poematy” (1935) zawierał już jedynie przedruki wcześniejszych wierszy.
W drugiej połowie lat 30. Peiper porzucił poezję na rzecz prozy. W 1936 roku pojawiła się powieść „Ma lat 22”. Był również autorem sztuk teatralnych: „Szósta! Szósta!”, (1925), „Skoro go nie ma” (1933), licznych tekstów krytycznych i eseistycznych z zakresu teorii kultury i sztuki.